Geplaatst op

Van het duister naar het Licht

There’s a smile on my face
For the whole human race
Why it’s almost like being in love…

Groundhog Day (1993)

Verlichting – het proces van licht binnen brengen – is impliciet een sleutelaspect van alle andere metaforen die tot nu toe aan de orde gekomen zijn.  Voor wat betreft geestelijke verlichting stelt Eckart Tolle dat het  huidige moment een poort naar verlichting is, een hogere staat van aanwezigheid waarin al je zorgen, angsten en emotionele pijn verdwijnen. We lijden omdat we ons identificeren met tijd, stelt Tolle. We torsen ons verleden soms als een loden last met ons mee en maken ons zorgen over een toekomst die eigenlijk helemaal niet bestaat. “Er is nooit een moment dat je leven niet ‘nu’ is,” zegt Tolle in zijn boek De Kracht van het Nu. “Besef dat het huidige moment alles is dat je ooit zult hebben. Maak van het nu het belangrijkste aandachtspunt van je leven.”

Een andere  visie op geestelijke verlichting wordt verwoord door Frans Langenkamp, antropoloog. Hij zegt daarover het volgende: “Over verlichting hoort men te weten dat wat men in de verschillende spirituele tradities verlichting (satori, nirwana, kensho, moksha, bevrijding, redding etc.) noemt, niets anders is dan een symptoom van geestelijke volwassenheid.  Eenvoudig gesteld: Wat men vroeger verlichting noemde is niets anders dan geestelijke volwassenheid. Onze geest omvat denken en voelen (‘hoofd’ en ‘hart’). Wanneer ons denken (hoofd) volledig ontwikkeld is, betekent dit dat we in alle omstandigheden wijs zijn. Wanneer ons voelen (hart) volledig ontwikkeld is, betekent dit dat we in alle omstandigheden liefdevol zijn. Verlichting staat dan ook voor de volledige ontwikkeling van hoofd en hart, van verstand en gevoel. Het staat voor de volledige ontwikkeling van onze mannelijke en onze vrouwelijke eigenschappen. Hierdoor worden we geïntegreerde, ontspannen, natuurlijke en authentieke mensen. Verlichting staat dus in werkelijkheid voor ware menswording. Wanneer we eenmaal dit realistische inzicht in verlichting hebben, wordt de weg om ‘verlichting’ te bereiken automatisch duidelijk. We kunnen aan onszelf werken om emotioneel en intellectueel volwassen te worden. Mijns inziens is het dan ook beter om het mysterieuze begrip ‘verlicht worden’ niet meer te gebruiken, en voortaan te spreken van ‘geestelijk volwassen worden’. Liefde, sympathie, respect, invoelingsvermogen, tolerantie zijn allemaal inherente eigenschappen van de toestand van geestelijke volwassenheid”, aldus Langenkamp.

Als er één film is die op aansprekende wijze weergeeft wat verlichting, ofwel geestelijke volwassenwording  in samenhang met het leven in het hier en nu  inhoudt is het wel Groundhog Day met Bill Murray  als Phil in de hoofdrol. Als Phil na veel vallen en opstaan eindelijk door heeft waar het in het leven om gaat, zoals het beoefenen van liefde en dankbaarheid, lijkt hij daarmee belangrijke poorten naar het nu gevonden te hebben en is hij een gelukkig man geworden! Andere speelfilms met als thema geestelijke verlichting zijn: Little Buddha (1993), Peaceful Warrior (2006), Il Giovane Favoloso (2014), Le Libertin (2000), En Kongelig Affaere (2012), La Montaña Sagrada (1973), Into the Badlands (2015), the Razors Edge (1984), Magic in the Moonlight (2014), Man on the Moon (1999).

Bronnen onder meer:

The Unfolding Self. Varieties of Transformative Experience (1998). R. Metzner. Origin Press.

De Kracht van het NU; gids voor een gelukkig leven (2013), E. Tolle. Uitgeverij Ankh Hermes, Utrecht.

De vele misverstanden over verlichting. In: Boeddhistisch Dagblad 30 januari 2019, F. Langenkamp.

BesteLijst.com.

 

 

Geplaatst op

Hereniging met de innerlijke vijand.

“We’ve all goth both light and dark inside us. What matters is the part we choose to act on.”

Harry Potter and the Prisoner of Azkaban

Hieronder wordt de zesde transformationele metafoor beschreven, zoals geïdentificeerd door de psycholoog Ralph Metzner: de hereniging met de innerlijke vijand.  Ook weer een geliefd thema in de speelfilm!

De schaduw, het id, het beest, de duivel, het monster, de vijand. Dit zijn enkele van de vele namen die toegewezen zijn aan een psychologisch complex dat in mindere of meerdere mate in alle mensen aanwezig is. De schaduw  betekent in de Jungiaanse psychologie het deel van het onbewuste, bestaande uit verdrongen zwakheden, tekortkomingen en instincten. Het is een van de drie meest herkenbare archetypen, de andere zijn de anima en de animus, en de persona (zie ook de metafoor van fragmentatie naar heelheid). “Iedereen draagt een schaduw”, aldus Jung “en hoe minder hij is belichaamd in het bewuste leven van het individu, des te zwarter en dichter hij is.” Dit archetype kan echter ook beschouwd worden als een verbinding met de primitieve dierlijke instincten, die tijdens de vroege kinderjaren  door de bewuste geest vervangen zijn. Vandaar dat Jung de schaduw ook met creativiteit in verband brengt. Een beschaafd mens onderdrukt deze dierlijke neigingen. Dit gaat echter ten koste van de spontaniteit, creativiteit, gevoeligheid en inzicht. Dit reservoir van duisternis herbergt dus ook bronnen van waaruit de scheppende kunstenaar zijn inspiratie haalt. Inspiraties zijn altijd het werk van de schaduw en een leven zonder schaduw zou saai en oppervlakkig zijn.

Volgens Metzner kunnen we de schaduw beschouwen als een soort psychisch beeld  dat functioneert als een innerlijke tegenstander, een “tegenover” waarmee we worstelen en argumenteren terwijl we ons leven leven. De vereniging van deze tegenstelling(en )wordt beschouwd als een centrale transformationele uitdaging op het pad van individuatie of heelheid. Jung refereerde aan dit concept als coincidentia oppositorum, het bij elkaar komen van de tegengestelden; de acceptatie en vereniging van de antagonistische aspecten van onze menselijke natuur. Dit proces kan resulteren in een groter zelfkennis en een hiermee gepaard gaande compassie voor anderen. Volgens Aldwin & Lewinson zijn dit allebei aspecten van wijsheid.

Een recente film waarbij we de schaduw aan het werk zien is Druk (2020), geregisseerd door de Deen Thomas Vinterberg. Over de film:

Er is een theorie dat we geboren zouden moeten worden met een aandeel alcohol in ons bloed. Die bescheiden intoxicatie opent onze geest voor de wereld om ons heen, vermindert onze problemen en verhoogt onze creativiteit. Gesteund door die theorie, beginnen Martin en drie van zijn vrienden, allemaal vermoeide leraren op de middelbare school, een experiment om de hele dag door een constant niveau van intoxicatie te handhaven. Als Churchill de Tweede Wereldoorlog won met een zware alcoholverslaving, wie weet wat een paar druppels voor hen en hun studenten zouden kunnen betekenen? De eerste resultaten zijn positief en het kleine project van de leraren is verheven tot een echte academische studie die resultaten oplevert.

Vinterberg merkt het volgende op over de film “Ik geloof ook dat ik met deze film wilde rebelleren tegen de bescheidenheid, de beheersing, de controle en het goede gedrag van mijn land. Met het goede gedrag bedoel ik ons geciviliseerde, rationele en gecontroleerde doen en laten” Trouw 18-8-2021.

In aanvulling hierop nog een heel recente aanrader, ook weer Deens en ook weer met Mads Mikkelsen: Riders of Justice (2020). En een derde aanrader uit Denemarken (Speak No Evil, 2022). NB Dit is een heel heftige film!

Andere voorbeeld van films waarin de schaduw centraal staat zijn: Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1941), Wild Strawberries (1957), Letter from an Unknwn Woman, (1948), A Clockwork Orange (1971), Fight Club (1999), Dark Night (2008), ), Enter the Void (2009), Black Swan (2010), Birdman (2014), Who am I -No system is Safe (2014), Lady McBeth (2016)  en Annihilation (2018). Voor de liefhebbers van series: Lucifer (2016-heden), Good Girls (2018-2021).

Leestip: Omgaan met je schaduw. De kracht van verboden gevoelens en verborgen talenten (2009). Connie Zweig en Steve Wolf. Boekenbalie B.V.

Bronnen onder meer:

The Unfolding Self. Varieties of Transformative Experience (1998). Ralph Metzner. Origin Press.

Geplaatst op

Integriteit (integer zijn en verantwoordelijkheid nemen voor het eigen gedrag)

 Integriteit is het juiste doen, zelfs als niemand het ziet

C.S. Lewis

…Ik voel vanbinnen dat ik niet iets kan doen, waarvan ik geloof dat het verkeerd is.
Rechter Luben: heb je het recht om dat te doen?
Franz Jägerstätter: heb ik het recht om het niet te doen?   

A Hidden Life

Het woord integriteit komt van het Latijnse woord integritas dat heelheid betekent. Peterson en Seligman (2004) definiëren integriteit in gedragsmatige patronen:

  • Een regelmatig gedragspatroon dat consistent is met de waarden die iemand koestert (b.v. “practice wat you preach”).
  • Het publiekelijk uiten van morele overtuigingen, zelfs als die overtuigingen niet populair zijn (moed kan een voorwaarde zijn voor integriteit).
  • Anderen met zorg behandelen, zoals tot uitdrukking komt door middel van gevoeligheid voor de noden van anderen en het helpen van anderen in nood.

Samenvattend kan gesteld worden dat integriteit verder gaat dan het spreken van de waarheid. Integriteit houdt ook in de verantwoordelijkheid nemen voor hoe men denkt, voelt en doet. Het gaat om een authentieke (onvervalste) presentatie van zichzelf ten opzichte van anderen (oprecht zijn) en ook om  het innerlijke gevoel dat men een moreel coherent persoon is.

Voordelen van integriteit

De “zelfkennis” component van integriteit is adaptief[1]omdat die ons in staat stelt om ons gedrag te wijzigen zodat we effectiever in ons leven kunnen zijn. Carl Rogers (1961) definieerde de “volledig functionerende mens” als iemand die zich kan afstemmen op zijn of haar veranderende emotionele responsen en vervolgens deze informatie kan accepteren en in overeenstemming daarmee kan handelen.
Integer handelen heeft ook sociale voordelen. Onderzoek heeft aangetoond dat authentieke mensen worden gewaardeerd en dat ze profiteren van de sociale steun en de vele andere positieve uitkomsten die geassocieerd worden met het plezier hebben in hechte relaties met anderen. Integer zijn kan helpend zijn om een romantische partner aan te trekken én te behouden. Wanneer mensen wordt gevraagd naar verlangde kwaliteiten met betrekking tot een romantische partner, staat eerlijkheid bijna altijd bovenaan de lijst (Steen, 2003). We kunnen vrienden, familieleden en echtgenoten veel vergeven, maar het is bijzonder moeilijk om ze te vergeven als ze zich anders voordoen dan ze zijn.

Oefeningen om (nog) integerder in het leven te staan 

  • Probeer je gedrag in overeenstemming te laten zijn met je waarden.
  • Uit je morele overtuigingen indien nodig publiekelijk.
  • Behandel anderen met zorg, probeer gevoelig te zijn voor hun noden en hen indien mogelijk te helpen.
  • Zie af van het vertellen van leugentjes aan vrienden (waaronder onoprechte complimenten). Als je dat onverhoopt toch doet, geef het dan toe en bied gelijk je excuses aan.
  • Monitor jezelf en maak een lijst waarop je een leugen vertelt, zelfs al is het een kleine leugen. Probeer de lijst steeds iets korter te maken.

Films waarin integriteit een belangrijke rol speelt:

  • To Kill a Mocking bird (1962, V.S.)
  • Pappilon (1973, 2017(remake),V.S.)
  • All the President’s Men (1976, V.S.)
  • Death Poets Society (1989, V.S.)
  • Schindler’s List (1993, V.S.)
  • The Shawshank Redemption (1994, V.S.)
  • Mulan (1998, V.S.)
  • Mudhalvan (1999, India)
  • The Insider (1999, V.S.)
  • Molly’s Game (2017, V.S.)
  • A Hidden Life (2019, V.S./Duitsland)
  • Just Mercy (2019, V.S.)
  • Dark Waters (2019, V.S.)
  • Belfast (2021, Groot Brittannië)
  • A Hero (2021, Iran)
  • Fantastic Beasts: The Secrets of Dumbledore (2022, Groot-Brittannië/V.S.)

Bronnen:

Ben Dean Ph.D. Universiteit van Pennsylvania Authentic Happiness Coaching Newsletter (2020).

Jonathan Haidt, (sociaal psycholoog Universiteit van Virginia). In: bovengenoemde newsletter.

Positive Psychology at the Movies 2; Using Films to Build Characterstrenghts and Well-Being. 2nd Edition. Niemiec, R.M., Wedding, D. (2014). Boston: Hogrefe Publishers.

 

 

[1]een term die afkomstig is uit de evolutionaire psychologie en betekent: alles wat zich zo aan de omgeving aanpast dat het de kans van overleven vergroot. Adaptie betekent letterlijk ‘aanpassen aan’. Iets is daarom adaptief wanneer het (voor de overleving van de soort) zinvol is.

Geplaatst op

Eerlijk en fair zijn en iedereen gelijk behandelen

Eerlijk en fair zijn betreft het vermogen van de mens om boven zijn of haar vooroordelen uit te stijgen

Wes Fessler, Amerikaanse schrijver

Dat wat we voor correct, goed en waar houden is correct, goed en waar voor iedereen, anders zijn we niet meer dan de een of andere roversstam.

King Arthur in First Knight

Deze kwaliteit, die onder de deugd gerechtigdheid valt,   staat op het ogenblik erg centraal in veel landen in de wereld als gevolg van de wrede dood van George Floyd; overal vinden er  demonstraties plaats tegen institutioneel en maatschappelijk racisme en hiermee samenhangende discriminatie. Er nemen ook opvallend veel mensen die zelf geen slachtoffer zijn van racisme, maar die zich  solidair verklaren, deel aan deze demonstraties. Inmiddels is er, in samenhang hiermee, een  beeldenstorm gaande waarbij beelden van historisch omstreden mensen, over het algemeen mannen, worden neergehaald. Eens werden ze geëerd werden om hun heldhaftigheid, waarbij er niet gekeken werd naar het leed van duizenden, zo niet miljoenen mensen, dat daardoor veroorzaakt werd. Leed wat in een aantal gevallen voortduurt tot in onze tijd, denk bijvoorbeeld aan psychologisch en lichamelijk geweld tegen de nakomelingen van hun tot slaaf gemaakte voorouders, zoals donkere voetbalspelers die geschoffeerd worden door spreekkoren en de dood van George Floyd. Op dit moment  lijkt er een begin van een wereldwijde maatschappelijk beweging gaande met als doel een samenleving waarin iedereen eerlijk en fair behandeld wordt.

Het leven en werk van Mohandas  (Mahatma) Ghandi is een mooi voorbeeld van het principe van eerlijk en fair zijn en iedereen gelijk behandelen. Voor wie hem nog niet heeft gezien, is de film Ghandi (1982) een aanrader.  Peterson en Seligman (2004) bespreken in dit kader twee tradities waarin moreel redeneren bestudeerd wordt: de gerechtigheids-redenering benadering en de zorg-redenering benadering. Eerstgenoemde benadering is met name gerelateerd aan de  theorie van Lawrence Kohlberg, die een theorie van morele ontwikkeling heeft ontwikkeld. In deze theorie worden 6 stadia onderscheiden  waarbij in het kader van deze blog vooral stadium 6 (post-conventioneel niveau) van belang is, omdat in dit stadium acceptatie van universeel ethische principes centraal staat. De zorg-redenering benadering met betrekking tot gerechtigheid   benadrukt dat  zorg en compassie belangrijke kwaliteiten zijn ten aanzien van de beslissing of een bepaalde handeling eerlijk en fair is.

Praktische toepassingen:

  • Probeer de volgende keer dat je een fout maakt dat aan jezelf en zo nodig aan de ander toe te geven.
  • Beschouw in het geval van morele dilemma’s beide kanten van de kwestie. Een cruciaal aspect hierbij is om daar niet alleen over te reflecteren, maar een en ander ook te bespreken met anderen. Inspirerende films in dit kader zijn The Trap, Police, Adjective, Counterfeiters of The Children Act.
  • Kijk of je vooroordelen koestert jegens mensen die afkomstig zijn uit een andere cultuur. Heb je negatieve gevoelens tegenover bijvoorbeeld Marokkaanse, Turkse of Antilliaanse mensen? Als dat het geval is, zijn deze gevoelens het gevolg van ervaringen, of gaat het echt om vooroordelen?
  • Neem stelling als mensen in je omgeving anderen discrimineren. Waar mogelijk altijd en overal. Ook als het ongemakkelijk is op een verjaardagsfeestje, in een winkel of op straat.
  • Zoek naar mogelijkheden om in contact te komen met andere culturen zodat je wereld groter wordt. Ga bijvoorbeeld een keer uit eten in een restaurant met een keuken uit het Midden-Oosten of ga naar een intercultureel festival.

Films waarin eerlijk /fair zijn en iedereen gelijk behandelen een belangrijke rol speelt:

  • Sullivans Travels (1941, V.S.)
  • 12 Angry Men (1957, V.S.)
  • To Kill a Mocking Bird (1962, V.S.)
  • The Burmese Harp (1965, Japan)
  • A Man for all Seasons (1966, Groot-Brittannië)
  • Serpico (1973, V.S.)
  • Norma Rae (1979, V.S.)
  • The Wave (1981, V.S.)
  • Ghandi (1982, India/Groot-Brittannië)
  • Crimson Gold (2003, Iran)
  • Motorcycle Diaries (2004, Argentinië)
  • The Counterfeiters (2007, Oostenrijk)
  • The Trap (2007, Servië)
  • Avatar (2009, Groot-Brittannië, V.S.)
  • Police, Adjective (2009, Roemenië)
  • In a Better World (2010, Denemarken)
  • Western (2018, Duitsland)
  • A Hidden Life (2019, Duitsland/V.S.)
  • The Perfect Candidate (2019, Saoedi-Arabië)

Bronnen onder meer:

Positive Psychology at the Movies 2. Using Films to Build Characterstrenghts and Well-Being. 2nd Edition. Niemiec, R.M., Wedding, D. (2014). Boston: Hogrefe Publishers.

340 Ways to Use VIA Character Strenghts by Tayyab Rashid & Afroze Anjum. University of Penssylvania, 2005.

 

 

 

Geplaatst op

Vriendelijkheid

Vriendelijkheid (vriendelijk zijn en goede dingen voor anderen doen)

“Amélie heeft een vreemd gevoel van absolute harmonie. Het is een perfect moment, zacht licht, een bepaalde geur die in de lucht hangt, het rustige gemurmel van de stad. Ze ademt diep. Het leven is simpel en helder. Een golf van liefde overvalt haar, een drang om mensen te helpen” Uit de film Amélie

“Ik zou niet zijn wie ik nu ben zonder de onverwachte vriendelijkheid die ik in de gevangenis heb ervaren” Angela King (voormalig neo-nazi skinhead en nu vredesactiviste en medeoprichter Life after Hate in Trouw, 14 maart 2019)

De kwaliteit vriendelijkheid omvat een aantal dimensies die overlappen, zoals generositeit, koestering, zorgzaamheid, compassie, altruïstische liefde en aangenaamheid. Het cultiveren van deze kwaliteit kan levensveranderend zijn voor zowel degene die ermee aan de slag gaat (zie het citaat uit de film Amélie) als voor degene die (vooral onverwachte) vriendelijkheid ervaart (zie het citaat van Angela King). Het belang van liefdevolle vriendelijkheid wordt benadrukt in alle wereldreligies: bijvoorbeeld in het Christendom betekent caritas onzelfzuchtige liefde en vriendelijkheid jegens anderen. Caritas wordt gezien als de belangrijkste theologische deugd. In het Boeddhisme verwijst het woord metta naar liefdevolle vriendelijkheid, de opvatting dat we een verantwoordelijkheid hebben om zorg te dragen voor alle levende wezens.
Uit onderzoek is gebleken dat autonoom helpen, dat wil zeggen anderen helpen omdat men dat oprecht wil samenhangt met groter welbevinden, een positieve gemoedstoestand, vitaliteit en zelfwaardering. Gecontroleerd helpen daarentegen , dat wil zeggen anderen helpen omdat degene die helpt zich schuldig voelt, zich geforceerd voelt om te helpen, of een beloning krijgt als hij of zij helpt, leidt niet tot eerder genoemde positieve effecten en kan zelfs leiden tot verminderd welbevinden!
Een belangrijke voorwaarde om er voor anderen te kunnen zijn is vriendelijk zijn ten opzichte van jezelf oftewel zelfcompassie. De Koreaanse monnik en zenleraar Haemin Sunim benadrukt dat als we onze eigen imperfecties kunnen omarmen dat we dan ook milder voor anderen kunnen zijn: “Als we aardiger worden voor onszelf, kunnen we aardiger worden voor de wereld.”

Aanraders om meer liefdevolle vriendelijkheid te beoefenen:

  • Leer om te beginnen meer compassie te hebben met jezelf. Oefen om je bewust te zijn van je gedachten als er iets fout gaat (dat wil zeggen denk na over je denken). Ben je snel geneigd om jezelf te bekritiseren en hard over jezelf te oordelen? Probeer jezelf te begrijpen en te vergeven. Verzacht de hardheid die je naar jezelf voelt en wees je bewust van de realiteit dat je niet perfect kunt zijn en dat je veel kwaliteiten hebt die datgenen wat mis ging kunnen compenseren. Lees bijvoorbeeld het boek van Haemin Sunim “Houden van dingen die niet perfect zijn. Compassie met jezelf en anderen” (2019). Uitgever de Boekerij.
  • Leer indien nodig nee te zeggen zodat je geen “reddend slachtoffer” wordt. Hiermee kun je je geestelijke en lichamelijke gezondheid ondermijnen waardoor je er uiteindelijk voor niemand meer kunt zijn, ook niet voor jezelf.
  • Doe vrijwilligerswerk, als je agenda dit toelaat. NB Denk er ook aan om voldoende tijd voor jezelf inplannen, onder meer door lege plekken in je agenda te houden om gewoon eens lekker te kunnen doen wat er spontaan in je opkomt, waaronder ook misschien eens helemaal niets doen! Met andere woorden, leer ja te zeggen, maar doe dit selectief.
  • Probeer wat vriendelijker voor anderen te zijn. Met name onverwachte vriendelijkheid kan veel impact op een ander hebben (zie het citaat van Angela King), zelfs als het maar om kleine dingen gaat. Voor de liefhebbers: lees bijvoorbeeld het RAK boek, geschreven door Elise de Rijck (2016). Uitgeverij Lannoo. Probeer hierbij indien nodig “emotioneel onafhankelijk” te zijn. Een mooi voorbeeld in dit kader is de film Pride (2014), gebaseerd op een ware gebeurtenis, waarin een groep homo- en lesbische activisten gedurende het bewind van “iron lady” Margaret Thatcher volharden in het financieel helpen van mijnwerkers tijdens een staking in 1984, ondanks het feit dat de mijnwerkers daar aanvankelijk niet aan willen.
  • “Geef de zaden van compassie water in plaats van de zaden van boosheid en haat” (Thich Nhat Hahn, 2001). Met andere woorden: we hebben beide hoedanigheden in ons, maar we kunnen ervoor kiezen wat we voeden.Films waarin vriendelijkheid een belangrijke rol speelt:
  • Meet John Doe (1941, VS)
  • Being there (1979, VS)
  • Amélie (2001, Frankrijk)
  • Bagdad Café (1987, West-Duitsland)
  • Pay it Forward (2000, VS)
  • Akeelah and the Bee (2006, V.S.)
  • The Blind Side (2009, VS)
  • My Neighbour Totoro (2010, Japan)
  • Pride (Engeland, 2014)
  • Fuku Chan (2014, Japan, met Engelse ondertiteling)
  • An (2015, Japan)
  • The Other Site of Hope (2017, Finland)
  • Exit: Leaving Extremism behind (Noorwegen, 2019, documentaire)
  • Nous finirons ensemble (2019, Frankrijk)
  • A Hidden Life (2019, Duitsland/VS)
  • The Cave (2019, Syrië/Denemarken)
  • A Beautiful Day in the Neighborhood (2019, V.S)
  • Living (2022, Groot Brittannië)

Bronnen:

  • Houden van dingen die niet perfect zijn: Compassie voor jezelf en anderen” H. Sunim (2019). Amsterdam: Uitgever de Boekerij.
  • Positive Psychology at the Movies 2. Using Films to Build Character Strenghts and Well-Being. 2nd Edition. Niemiec, R.M., Wedding, D. (2014). Boston: Hogrefe Publishing.
  • Positieve Psychologie in de Praktijk. Bannink, F. (2011). Amsterdam: Hogrefe Uitgevers.