Menselijke waardigheid gaat ten diepste om waarachtig mens zijn, aldus Donna Hicks, deskundige op dit gebied. Hicks stelt dat een belangrijk iets wat we in dit opzicht voor onszelf kunnen doen, ontwikkelen van wat zij noemt “Mandela-bewustzijn” is. Dit houdt in dat we kunnen doen wat Nelson Mandela deed toen hij naar Robbeneiland verbannen werd in 1964, waar hij 27 jaar opgesloten heeft gezeten.
Van Mandela kunnen we leren dat we altijd zorg voor onze menselijke waardigheid kunnen dragen. Anderen kunnen proberen die te beschadigen, zoals de bewakers op Robbeneiland dat bij Nelson probeerden. Echter zoals Mandela zo duidelijk liet zien, kan niemand onze menselijke waardigheid vernietigen zonder onze toestemming. Gelukkig zullen de meesten van ons niet in dergelijke omstandigheden terecht komen, maar we kunnen allemaal ons voordeel doen met aandacht besteden aan hoe we zelf zo volledig mogelijk mens kunnen zijn en, in samenhang hiermee, ook anderen helpen. In feite, stelt Hicks, gaat het om niets minder dan onze verantwoordelijkheid nemen om zorg te dragen voor onze eigen waardigheid en die van anderen.
Andere indrukwekkende voorbeelden, naast Mandela, zijn Mahatma Gandhi, Viktor Frankl, Etty Hillesum, Malala Yousafzai en Candice Mama. Ook in veel films, vaak gebaseerd op of geïnspireerd door ware gebeurtenissen, zien we dat mensen in de meest mensonterende omstandigheden hun menselijke waardigheid niet verliezen. Een recente film en m.i. een absolute aanrader in dit kader is A Hidden Life (2019) gebaseerd op het leven van de Oostenrijkse dienstweigeraar Franz Jägerstätter, die weigert om tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn trouw te zweren aan Adolf Hitler en aldus mee te strijden aan de zijde van het Derde Rijk. In deze film is te zien hoe Franz door te leven vanuit sterke ethische waarden, net als Mandela, innerlijke vrijheid heeft verworven.
Hoe je zorg kunt dragen voor zowel je eigen waardigheid als die van anderen (Jane Adshead-Grant):
- Draag zorg voor gelijkwaardigheid. Breng de overtuiging in praktijk dat we allemaal dezelfde capaciteit hebben om voor onszelf te denken, onafhankelijk van geslacht, leeftijd, religie en ervaring. Maak anderen op een integere manier deel van je gedachten.
- Wees zelf zoveel mogelijk op je gemak, en zorg vandaaruit dat anderen zich op hun gemak voelen. Wanneer je jezelf bevrijdt van interne onrust en gejaagdheid, kunnen mensen waar je mee in aanraking komt helderder denken en beter presteren. Vraag anderen naar hun gedachten – “Wat denk jij” – terwijl je jezelf op je gemak voelt en oprechte interesse toont. Dit kan hen een gevoel van waardigheid geven. Het geeft aan: Je doet ertoe,
- Luister naar anderen zonder hen te onderbreken en zonder oordeel. Luisteren naar anderen met open aandacht is een creatieve kracht. Wanneer we anderen interrumperen ervaart hun brein dit als een aanval. Hun denken wordt als het ware “gekaapt”. De boodschap die we dan uitzenden is “Wat ik wil zeggen is van meer waarde dan wat jij wilt zeggen” wat een overtreding van hun waardigheid kan zijn op dat moment. Als we de belofte aan onszelf nakomen om de ander niet te onderbreken geven we de ander waardigheid.
- Vier de verschillen die ons menszijn met zich meebrengt en eer de wijze waarop we hetzelfde zijn. Menselijk zijn houdt de paradox “Ik ben niet als jij; ik ben net als jij” in. Wanneer we oprecht (h)erkennen dat elk mens uniek is, en de wijze waarop ze (van ons) verschillen, in elke ontmoeting en elk gesprek aanmoedigen, eren we de waardigheid van de ander. Op dezelfde wijze eren we onze eigen waardigheid als we ons anders zijn in onszelf (h)erkennen, in plaats van in de valkuil te belanden om ons te conformeren aan anderen.
- Waardeer de kwaliteiten die je in anderen ziet. Merk op wat goed je goed vindt aan iemand en vertel het hem of haar. Merk op wat goed is aan de wereld en deel het.
Voor de liefhebbers een oefening: Kies een film uit, waarin menselijke waardigheid een belangrijke rol speelt, bijvoorbeeld uit de onderstaande filmlijst, en beantwoordt na afloop de volgende vragen:
- Welke positieve psychologiethema’s heb je in de film gezien (zie eventueel vorige artikelen)? Denk aan kwaliteiten, deugden, emoties, positieve relaties, dingen die mensen volbracht hebben, mindfulness en veerkracht.
- Welke kwaliteiten vertoonden de karakters? Welke karakters vertegenwoordigen deze kwaliteiten? Is de portrettering realistisch?
- Ontwikkelde het karakter een nieuwe kwaliteit, of maakte hij of zij gebruik van een bestaande kenmerkende kwaliteit?
- Welke combinatie van kwaliteiten staan je helder voor de geest? Hoe zijn de kwaliteiten samen gesteld?
- Met welke obstakels of tegenslagen kregen de karakters te maken? Hoe gebruikten zij hun kwaliteiten om tegenslag te overwinnen? Welke specifieke stappen hebben zij gezet? Hadden zij de tegenslag kunnen overwinnen als ze die kwaliteit niet hadden?
Films waarin menselijke waardigheid een belangrijke rol speelt:
- Roma, Città Aperta (1945, Italië)
- It is a Wonderful Life (1946, V.S.)
- High Noon (1952, V.S.)
- La Strada (1954, Italië)
- A Man for All Seasons (1966, Verenigd Koninkrijk)
- Dersu Uzala (1975, Japan/Rusland)
- Stalker (1979, Rusland)
- Das Boot (1981, West-Duitsland)
- Gandhi (1982, India/Verenigd Koninkrijk)
- Eleni (1985, V.S.)
- To Live (1994, China)
- The Shawshank Redemption (1994, V.S.)
- Letters from Iwo Jima (2007, V.S.)
- 12 Years a Slave (2013, V.S./Verenigd Koninkrijk)
- Long Walk to Freedom (2013, V.S.)
- Western (2017, Duitsland, Oostenrijk/ Bulgarije)
- A Hidden Life (2019, V.S./Duitsland)
- The Secrets of Dumbledore: Fantastic Beasts (2022, Groot Brittannië/V.S,)