Geplaatst op

De vele mogelijkheden van de speelfilm

Movies touch our hearts, and awaken our vision, and change te way we see things. They take us to other places. They open doors and minds.
Martin Scorcese (filmregisseur, documentairemaker, scenarioschrijver en acteur).

De speelfilm, uiteraard ter vermaak, maar de film heeft meer mogelijkheden. Dit medium kan ons ook helpen om (innerlijke) deuren te openen waardoor we kunnen helen en tot bloei kunnen komen.

Allereerst is het natuurlijk gewoon heerlijk om, al of niet met een zak popcorn, lekker te ontspannen bij een film, thuis, in de bioscoop, of elders. Dat is op zich al uiterst belangrijk, vooral in deze hectische tijd omdat we bijna constant “aan” staan. Kortom, soms is er niets fijner dan een “couch potato” te zijn en even helemaal niets te hoeven!

Maar voor mensen die zich (daarnaast) verder willen ontwikkelen is het goed om te weten dat de film nog veel meer mogelijkheden biedt. De psychotherapeute Birgit Wolz stelt dat films op de volgende wijze gebruikt kunnen worden: 1) prescriptief, 2) evocatief en 3) cathartisch.

Ad 1 Prescriptief: dat wil zeggen dat een film gebruikt kan worden als inspiratiebron voor specifieke gewenste kwaliteiten of gedrag. Deze benadering is gebaseerd op de aanname dat het kijken naar een film ons in een lichte trancestraat kan brengen, wat helpend kan zijn om met een rijp en wijs aspect in onszelf in contact te komen. Hierdoor kunnen we problemen beter aan en kunnen onze positieve kwaliteiten versterkt worden. Zo kunnen bepaalde films helpend zijn om onze zelfwaardering te versterken en ons leren om met bepaalde angsten om te gaan. Ook kunnen films bewerkstelligen dat we bijvoorbeeld in contact worden gebracht met onze moed en vastberadenheid. De combinatie van het kijken naar films met bewust gerichte aandacht, d.w.z. mindfull kijken, kan een helende werking hebben en bevorderlijk zijn voor onze persoonlijke ontwikkeling. Door films kunnen we ook toegang krijgen tot onontdekte kwaliteiten en deze vervolgens ontwikkelen.

Ad 2 Evocatief: Films kunnen ook gebruikt worden voor zelfontdekking. Ze kunnen beschouwd worden als de “collectieve dromen” van onze tijd. Wanneer bepaalde films iets bij ons doen resoneren, raken ze aan het onbewuste deel van onze psyche (zie ook het citaat van I. Bergman elders op deze site). Het begrijpen van onze emotionele reactie op een film kan, evenals het begrijpen van onze dromen, als een venster op ons onderbewustzijn werken. Hierdoor kunnen we onze onbewuste innerlijke wereld op een bewust niveau brengen. Wanneer we onze reacties ten opzichte van filmkarakters begrijpen, kunnen we ons zelf leren kennen op een manier waar we ons voorheen niet bewust van waren. Dit kan bevorderlijk zijn voor het verkrijgen van een grotere geestelijke gezondheid. Ook kunnen we er een completer mens door worden. In feite kan alleen een meer omvattend bewustzijn ons helpen om ongezonde patronen los te laten en ons meer te verbinden met ons authentieke zelf. Bij dit proces worden films gebruikt op een evocatieve manier. In tegenstelling tot de de prescriptieve manier is de keuze van een film hier niet gebonden aan een bepaald soort film.

Ad 3 Cathartisch: Tenslotte kan een film gebruikt worden voor emotionele bevrijding. Door middel van catharsis (emotionele zuivering) kunnen verborgen of onderdrukte emoties los gemaakt worden. De natuur heeft ons voorzien van natuurlijke cathartische processen zoals lachen en huilen om ons door en voorbij onze pijn te voeren. Omdat veel films ideeën eerder door middel van emotie dan door intellect overbrengen, kunnen ze ervoor zorgen dat de neiging om gevoelens te onderdrukken wordt geneutraliseerd en daardoor het loskomen van emoties bevorderen. Door het uitlokken van emoties kan het kijken naar films deuren openen die anders gesloten blijven (zie het citaat van M. Scorcese). Voor velen van ons is het veiliger en daardoor gemakkelijker om onze verdedigingsmiddelen los te laten terwijl we naar een film kijken dan om dit te doen in het echte leven met of in de nabijheid van echte mensen. Door identificatie met een bepaald karakter en de toestand waarin het karakter zich bevindt, kunnen we emoties ervaren waar we voorheen geen toegang toe hadden. De wijsgeer Aristoteles stelde al dat “tragedische toneelstukken het vermogen hebben om de geest te louteren en ons helpen om te gaan met dié aspecten van het leven die niet door middel van rationele gedachten gereinigd kunnen worden.”

Bron:
onder meer B. Wolz. Website cinematherapy.com.

NB Onder het kopje Index op deze site zijn (positieve psychologie)films gerangschikt op onderwerp te vinden.

1  Het wordt aanbevolen om, indien nodig, goede professionele hulp te zoeken.

Geplaatst op

Films die ons raken en de beschaving van het hart

Search for the secret you hide
Search for the hero inside yourself
Until you find the key to your life

M People, tekst en muziek: Mike Pickering en Paul Heard

Bij nadere beschouwing blijkt de speelfilm in een zeer oude traditie te staan. Deze gaat terug op de initiatieriten en zet zich via het attische (Griekse) drama, mythen, sprookjes en de middeleeuwse mystiek voort tot in de eigentijdse psychologie*. Volgens Hammann hebben films die ons raken een bepaalde structuur. Deze is gebaseerd op de zogeheten Reis van de Held, ook wel monomythe genoemd die van alle tijden is en in allerlei culturen is aan te treffen. Of het nu gaat om het verhaal van Apollo, de Kikkerkoning uit het gelijknamige sprookje, het verhaal van Wodan of Boeddha of talloze andere figuren uit folklore en religie, de onderliggende structuur is altijd hetzelfde **.

De speelfilm staat in een zeer oude traditie …

Hierboven afgebeeld respectievelijk de ruïnes van Eleusis (bekend van de Eleusinische mysteriën), een Grieks theater, de mythische god Apollo, de Kikkerkoning uit het gelijknamige sprookje, de mystieke weg naar het Licht en een creatieve afbeelding van de geest/hersenen verwijzend naar de psychologie.

In meer eigentijdse termen kan gesteld worden dat persoonlijke ontwikkeling zich goed laat omschrijven als een reis door een onbekend landschap. Deze reis kent zowel hoogte- als dieptepunten. Om onszelf te ontwikkelen en op koers te blijven is het belangrijk dat we van tijd tot tijd onze comfortzone verlaten en onze angsten overwinnen. Gelukkig worden we op onze reis geholpen door mentoren en persoonlijk kwaliteiten. Willen we ons ontwikkelen en ons ware potentieel verwerkelijken dan is het belangrijk om grenzen te verleggen, afscheid te nemen van een beperkt bewustzijn, onze schaduw recht in de ogen te kijken en soms moeten we daarvoor de donkere nacht van de ziel ervaren***.
Met name speelfilms gebaseerd op Reis van de Held kunnen ons helpen om, in alle vrijheid, richting te vinden in ons eigen leven. Vooral de positieve psychologiefilm, vaak gebaseerd op de Reis van de Held, kan gezien worden als een eigentijds medium dat ons kan inspireren om op een aansprekende manier ons potentieel te (leren) ontwikkelen. (Niemiec & Wedding, 2013) stellen dat een positieve psychologiefilm een film is waarin:

  1. een van de karakters, meestal de hoofdrolspeler, tenminste een kwaliteit bezit of ontwikkelt zoals bijvoorbeeld dapperheid, wijsheid, vriendelijkheid, vergevingsgezindheid of integriteit
  2. de held(in) wordt geconfronteerd wordt met obstakels, strijd of tegenslag waarbij hij of zij die kwaliteit(en) moet inzetten (om de reis goed te volbrengen AdR)
  3. het karakter laat zien hoe deze obstakels te overwinnen terwijl hij of zij die kwaliteit(en) ontwikkelt of ziet te handhaven en
  4. die gekenmerkt wordt door een toonzetting die hartverwarmend is of in sterke mate refereert aan de “condition humaine”.

Tot slot, bij nadere beschouwing gaat dit proces gepaard met een toename van bewustzijn van wat werkelijk van waarde is voor een gelukkig(er) eigen leven en een hiermee samenhangende eerbied voor alles wat leeft, waardoor de wereld ook weer een beetje mooier kan worden.

Bronnen:
*Hammann J. (2007).: Die Heldenreise im Film. Drehbücher, aus denen die Filme gemacht werden, die wirklich berühren. Frankfurt am Main: Zweitausendeins.
**Campbell, J. (1993). The hero with a thousand faces. London. Fontana Press.
***Bouma, M. (2010). Storytelling in 12 stappen. Op reis met de held. Amsterdam: Atlas Contact B.V.
****Niemiec, R.M. & Wedding, D. (2013). Positive Psychology at the Movies 2. Using Films to Build Characterstrenghts and Well-Being. Boston: Hogrefe Publishing Corporation.

Oefening:

Bekijk een speelfilm en ga na of u/je daarin de Reis van de Held, of delen daaruit, kunt herkennen en of de film aan de vier criteria van een positieve psychologiefilm voldoet.

Geplaatst op

Recensie op lezing over filmtherapie

Op 20 februari 2018 bezocht ik een lezing van Amber de Rooij over filmtherapie. Amber vertelde over de helende werking van een film op bijvoorbeeld mensen met een trauma. Een film kan ons leren op andere manieren tegen een probleem aan te kijken en creatiever te worden in het vinden van een oplossing. Om problemen te overwinnen komen eigenschappen als durf, vasthoudendheid, slimheid, eerlijkheid etcetera goed van pas. Filmhelden laten ons voorbeeldgedrag zien, zij tonen ons hoe we tegenslagen en angst kunnen overwinnen en sterker uit de strijd kunnen komen door onszelf te verbeteren en te ontwikkelen. Ik vind de film Intouchables een mooi voorbeeld. Amber toonde verscheidene filmfragmenten waarmee zij haar theorie illustreerde. Het was een boeiende en leerzame avond.

Sinds de lezing van Amber ervaar ik mijn wekelijkse filmclubavonden vaak anders dan voorheen, ze heeft mij geleerd met andere ogen te kijken.
Fenna Nuninga