De speelfilm en de ontwikkeling van het Zelf 

‘No form of art goes beyond ordinary consciousness as film does, straight to our emotions, deep into the twilight room of the soul.’

Ingmar Bergman (filmregisseur)

De speelfilm staat in een oeroude traditie die zijn wortels heeft in de inwijdingen van het oude Egypte en Griekenland en zich vandaaruit via onder meer via mythen, middeleeuwse mystiek en sprookjes voortzet tot in de hedendaagse (waaronder de Jungiaanse en de positieve) psychologie.

Films kunnen ons helpen om ons in ons leven te oriënteren en om onszelf als mens, vooral emotioneel en spiritueel, te ontwikkelen. Volgens Frank Mc Connell weten we op een basaal niveau, als we een boek lezen of naar een film kijken, dat wij  de held of heldin zijn of zouden kúnnen zijn. Wij zijn Andy in The Shawshank Redemption, George Bailey in It is a Wonderful life, Eric Hazelhoff Roelfzema in Soldaat van Oranje of Antonia in de film Antonia. En uit al deze “alsof” zelven, allemaal versies van ons eigen zelf-in-wording, kunnen we een “beter” zelf worden, dan we waren voor we het boek lazen of er deelgenoot van werden door een film, aldus  McConnell .

Volgens MCConnell kunnen verhalen onze levens als het ware redden omdat we, afhankelijk van het soort verhaal waarin we ons bevinden, een zekere verantwoordelijkheid hebben, een zekere relatie, zowel met onszelf als met de mensen cq de wereld om ons heen. Wij zijn altijd een Held of een Heldin, maar in de verschillende “werelden” van het verhaal kunnen we verschillende soorten helden of heldinnen zijn. We kunnen onszelf bijvoorbeeld een slachtoffer (blijven) voelen van een situatie met alle (negatieve) gevolgen voor onszelf of onze omgeving of er (hoe moeilijk ook) een uitdaging in proberen te zien waaraan we onszelf kunnen ontwikkelen, hetgeen een heilzame invloed kan uitoefenen op ons geestelijk en lichamelijk welzijn, maar ook op onze relaties met anderen.

De vraag is dan natuurlijk hoe die ontwikkeling er (globaal )uit ziet. Persoonlijk vind ik het schema uit de Theorie van de Positieve Desintegratie (TPD) van de Poolse psycholoog en psychiater Kazimierz Dabrowski dat hieronder is afgebeeld in dit kader heel bruikbaar.

De ontwikkeling van individu tot persoonlijkheid

1.       Van lagere naar hogere waarden
2.       Van egocentrisch naar alterocentrisch (de ander centraal)
3.        Van impulsief en reflexmatig naar reflectief en zelfgestuurd
4.       Van “socializen” naar sterk betrokken zijn bij anderen
5.       Van gericht zijn op sociale normen naar gericht zijn op idealen
6.       Van automatisch naar autonoom gedrag
7.       Van conformistisch naar authentiek gedrag
8.       Van relativisme van waarden naar een universele hiërarchie van waarden
9.       Van imitatie naar creatief gedrag
10.     Van  bepaald door erfelijkheid en omgeving naar zelfbepaald leven
11.      Van traditionele religie (bescherming, macht) naar eigen mystieke          ervaringen
12.      Van voorwaardelijke en zelfzoekende liefde naar allesomvattende liefde

Zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Theorie_van_positieve_desintegratie) voor meer informatie over deze theorie.

Voor de liefhebbers: In de film The Tale of  the Prinses Kaguya  (2014)  zijn allerlei aspecten van de TPD terug te vinden.

Bronnen onder meer:

McConnell, F. (1979). Storytelling en Mythmaking: images from film and literature. New York: Oxford Press.

Hammann, J. (2007). Die Heldenreise im Film. Frankfurt am Main: Zweitausendeins.

Robert W. Sullivan (2017). Cinema Symbolism: A guide to esoteric imagery in popular movies (second edition). Deadwood Publishing.