Geplaatst op

Spirituele doorbraakervaringen en innerlijke verrijking, waaronder in speelfilms!

Wake up, Neo!

The Matrix (1999)

Doorbraakervaringen, zoals bijvoorbeeld een mystieke ervaring of een bijna-doodervaring, zijn zeer belangrijke veroorzakers van veranderingen in de menselijke psyche en hebben aan de basis gestaan van de wereldculturen, aldus filosoof en theoloog Harry  Moody (1997).

Eigenlijk is het vreemd dat er tot nu toe zo weinig aandacht aan is besteed door de intellectuele bovenlaag. In het ergste geval worden ze als een vorm van psychopathologie gezien terwijl het misschien wel de meest heilzame ervaringen zijn die een mens in zijn of haar leven kan hebben, benadrukt Moody. Zo beschouwde William James dergelijke ervaringen als het meest accurate beeld dat we van de ziel kunnen krijgen, aldus Moody, die stelt dat één van de kenmerken van mystiek bewustzijn is dat de ervaring onuitsprekelijk is. Een moment van doorbraak laat ons zien dat de conventionele manieren waarop we hebben geleerd na te denken over godsdienst, geloof en God oppervlakkig en inadequaat zijn. Dat is de reden dat Paulus verwijst naar de openbaring tijdens zijn doorbraakervaring door middel van de uitdrukking “onuitspreekbaar geschenk”. Als we zo’n moment hebben beleefd,  begrijpen we opeens dat het gewone bewustzijn niet in staat is de raadselen van dit soort momenten te begrijpen; we zien in dat begrippen als eeuwigheid, God, liefde en dood alleen volkomen kunnen worden ervaren, aldus Moody.

Moody stelt dat het begrip “doorbraak” langzaam maar zeker uit de gratie is geraakt. Echter aan het einde van de jaren zestig, na een halve eeuw psychoanalyse, werd duidelijk dat de methoden van de psychotherapie allesbehalve een immer werkzaam wondermiddel waren, benadrukt hij. Freud had,  ten onrechte, al helemaal geen hoge pet op van mystieke ervaringen. Gelukkig komt de aandacht voor deze ervaringen weer terug. Hoewel sommigen beweren dat een dergelijke ervaring niet meer dan een trucje van de hersenen is, zijn er aanwijzingen vanuit de kwantumfysica dat ons bewustzijn wel degelijk kan bestaan buiten de hersenen om. Bernardo Kastrup (auteur, filosoof en computerwetenschapper)  benadrukt  dat we op aarde als het ware gedissocieerd zijn van een extra bewustzijnslaag, waar we als we sterven (of op aarde een doorbraakervaring hebben) weer mee in contact kunnen komen! Bovendien, en dat is misschien nog wel het belangrijkste, is dat mensen die tijdens hun leven een dergelijke ervaring hebben meegemaakt, nadien meer vanuit hun “hogere ik” oftewel vanuit universele waarden gaan leven, zoals liefde en dankbaarheid in plaats vanuit overlevingsemoties zoals angst en woede. Denk bijvoorbeeld aan Saulus die Paulus werd. Kortom, het is zowel een heilzame ervaring voor de betrokkene als voor de (kleinere of grotere) wereld waarin  hij of zij leeft.

Enkele voorbeelden van speelfilms waarin doorbraakervaringen een belangrijke rol spelen:

It is a Wonderful Life (1946), Jonathan Livingston Seagull (1973). A Christmas Carol (1997), The Matrix (1999), Groundhog Day (1993), Little Buddha (1993), The Trumanshow (1998), The Legend of Bagger Vance (2000), The Shack (2017).

 Bron:

 Passages van de ziel; de vijf fasen van spirituele ontwikkeling in de grote wereldreligies en in ons eigen leven op weg naar innerlijke verrijking. geschreven door de filosoof  H.R. Moody (1997

 

 

 

Geplaatst op

De terugkeer naar de Bron

The function of the One is now to return to the Source…

Matrix Reloaded (2003)

De hierboven genoemde metafoor beschrijft de reis als een ervaring van transformatie; je vertrekt vanuit huis waarbij je de gewone, familiare wereld achter je laat, reist naar een plaats ver weg of naar een magische “andere wereld”, waardoor je verandert wordt. Vervolgens reis je terug naar de plaats waar je familie en vrienden wonen, of je stam, je volk, om vervolgens op een nieuwe manier verder te leven. De hier beschreven metafoor heeft eerder de transformatieve kwaliteit van een terugreis dan een heenreis. Het menselijk leven wordt hierbij gezien als een vorm van verbanning, een vreemde omgeving waarin je je een buitenstaander voelt en van waaruit je wilt terug keren naar je werkelijke thuis, de plaats waar je vandaan kwam, je bron en je oorsprong. Het leven zelf kan gezien worden als een grote heenreis, die een aanvang neemt bij de geboorte met als doel om tijdens ons aardse leven te leren en te exploreren. Het pad van spirituele evolutie wordt gezien als een naar binnen keren, terugkerend naar de wereld van geest en Licht waar we vandaan zijn gekomen. De transformatieve terugreis kan vergeleken worden met de ervaring van een “ontwaken” en een “dood-hergeboorte” (zie eerder behandelde metaforen). Deze reis wordt ook wel beschreven als een (proces van) verhoging van bewustzijn. In zowel Westerse als Aziatische tradities, is het terugkeerthema een essentiële component van spirituele leerscholen.

In een typisch transformatieproces, nadat iemand een  “ontwaken” of een doorbraakervaring heeft meegemaakt, wordt de dagelijkse, vertrouwde wereld ervaren als vreemd, alsof je er niet echt toe behoord. Al heb je maar een glimp meegemaakt van de hogere rijken van bewustzijn, als je het zonlicht hebt ervaren, buiten de Grot van Plato, dan kun je je verloren voelen omdat je je niet echt meer verbonden voelt met het oude, de illusoire schaduwen binnen de gevangenisgrot. Zie bijvoorbeeld het gedicht van astronaut Wubbo Ockels beschreven bij de metafoor van Ontwaken uit de droom van de realiteit. Echter, je bewust worden van de conditie van verbanning of vervreemding, is altijd de eerste stap om de terugreis te aanvaarden! Veel gevoelige individuen ervaren op een zeker moment dat er ergens in hun leven een vergissing gemaakt is: ze zijn op de verkeerde plaats, of in de verkeerde eeuw geboren, verloren in een woestenij, of op drift geraakt in een oceaan van illusies.

Bovengenoemd thema is terug te vinden in boeken zoals De Vreemdeling van Albert Camus, The Outsider van Colin Wilson of Vreemdeling in een Vreemd Land van Robert Heinleich. Ook in films is dit onderwerp natuurlijk terug te vinden! Voorbeelden hiervan zijn Jonathan Livingston Seagull (1973), The Man Who Felt to Earth (1976), , Little Buddha (1993), The Prince of Egypt (1998), The Matrix Trilogy[1] (1999-2003), en The Lord of the Rings Trilogy (2001-2003).

Boekentip: In Passages van de ziel; de vijf fasen van spirituele ontwikkeling in de grote wereldreligies en in ons eigen leven op weg naar innerlijke verrijking geschreven door de filosoof  H.R. Moody (1997) wordt (onder meer) de fase van de terugkeer uitgebreid beschreven. Een aanrader!

Bron onder meer: The Unfolding Self. Varieties of Transformative Experience (1998). R. Metzner. Origin Press.

 

[1] Inmiddels is in 2021 ook de Matrix 4 uitgebracht.

Geplaatst op

Reis naar de plaats van Visie en Kracht

Some journeys take us far from home. Some adventures lead us to our destiny.

The Chronicles of Narnia: The Lion, the Witch and the Wardrobe (2005)

Het gevoel van onze beweging door de altijd veranderende stroom van levenservaringen als een reis,  is een ervaring die veel mensen kennen. Ons leven is als een reis, met een begin, een midden, en een eind; het betreft een uitgaan, zich uitbreidend in de wereld, een terugkeer, of een zich vestigen. Zowel de mystiek als de mythologie van over de gehele wereld spreken over transformatie in termen van een reis naar een ander land, langs een rivier, een berg op, door de wildernis, naar de diepten van de aarde, of een zoektocht naar een verborgen kasteel vol wonderen.  Het doel van de reis is altijd  ons eigen Zelf, ons centrum, de kern van het zijn. Als onze reis succesvol is geweest, is de wereld als het ware getransformeerd, dat wil zeggen dat we met een frisse blik, een nieuwe wereld zien. De succesvolle reiziger is nu bekrachtigd als een leraar, genezer of een ziener.

De Reis van de Held of de monomythe kan gezien worden in termen van metaforische, mythologische en symbolische beeldspraak. De metafoor kan een fysieke reis betreffen waarin het karakter door het land reist of naar onbekende landen en culturen. De reis kan echter ook een puur psychologische reis betreffen (emotioneel en cognitief) waarin het karakter op een plaats verblijft maar door of over obstakels, stressoren, pieken en dalen reist en uiteindelijk op de een of andere manier veranderd is. De spirituele metafoor, de “donkere nacht van de ziel” (Johannes van het Kruis) benadrukt de noodzaak om door de pijn heen te gaan zodat uiteindelijk genade en vrede ervaren worden als de reis beëindigd is . Het reismotief is gerelateerd aan  vele kwaliteiten of sterke kanten. Bijvoorbeeld:  Alvin Straight in The Straight Story (1999) is op een interessante fysieke reis waarbij hij  op zijn grasmaaier door verschillende staten in de V.S. reist; op een ander niveau, vertegenwoordigt zijn reis een vergevingsproces.  In de film The Way (2011) probeert een vader met het overlijden van zijn zoon om te gaan  door de beroemde El Camino te lopen. Voor de vader wordt deze reis een helende reis die hem helpt om zijn zoon zowel te herdenken, te eren als in het reine te komen met zijn verlies door de reis af te maken die zijn zoon gestart was. Sommige gedeelten van de reis loopt hij alleen en andere gedeelten met de steun van anderen. Voor de vader is het een geheiligde reis.

De heldenreis is een geliefd thema bij regisseurs en is dan ook in veel films aan te treffen.  Hieronder enkele voorbeelden. Een aantal klassiekers zijn: E.T. (1982), Gone with the Wind (1939), Pretty Woman (1989), Ghost (1990), Beauty and the Beast (1991), Dances with Wolves (1990), Cinderella (1950), de Star Wars– en de Indiana Jones films die allemaal een held(in) hebben die naar een nieuwe spirituele of culturele wereld reist (Rockefeller, 1994). In aanvulling hierop zijn vele andere films op dit thema gemaakt. Wie kent niet The Lord of the Rings trilogie! Een oudere film die ook niet onvermeld mag blijven is The Trumanshow (1998). Meer recente films  die ik kan aanbevelen zijn onder meer The Leisure Seeker (2017) ),The Last Right (2019) , Supernova (2020) en C’mon C’mon (2021).

Bronnen:

Positive Psychology at the Movies 2. Using Films to Build Character Strenghts and Well-Being. 2nd Edition. Niemiec, R.M., Wedding, D. (2014). Boston: Hogrefe Publishing

The Unfolding Self. Varieties of Transformative Experience (1998). R. Metzner. Origin Press.

 

 

Geplaatst op

Het integreren van het Wilde Dier

“But suppose your daemon settles in a shape you don’t like?”

“Well, then, you’re discontented, en’t you? There’s plenty of folk as’d like to have a lion as a daemon and they end up with a poodle. And till they learn to be satisfied with what they are, they’re going to be fretful about it. Waste of feeling, that is.”                                                                       

The Golden Compass (2007)

De betekenis van dieren of het dierlijke in het proces van ontwikkeling  van het menselijk  bewustzijn  is van essentieel belang. Van oudsher benadrukken wijsheidstradities dat het noodzakelijk is om in het reine te komen met ons dierlijke erfgoed; dit gebeurde meestal aan de hand van  metaforen en symbolen in rituelen en mythen. Volgens deze overleveringen beschikken we zowel over een menselijke als een dierlijke laag in onze psyche. Het Engelse woord animal is afgeleid van het Latijnse woord  anima dat “ziel” betekent. Helaas zijn tegenwoordig de menselijke en de dierlijke psyche  vaak óf gedissocieerd óf in conflict met elkaar. Deze dissociatieve conditie wordt gereflecteerd in het misbruik en de exploitatie van dieren in het wild door de “geciviliseerde” mensheid. Het is van groot belang  dat deze dualiteit verenigd en in een harmonieuze balans wordt gebracht. Enerzijds omdat dat belangrijk is voor onze eigen gezondheid en (spiritueel) welzijn, en anderzijds, wat minstens zo belangrijk is, voor het behoud van de (wereld)natuur.

Omdat in onze westerse cultuur dieren (of het dierlijke) vaak  ten onrechte als minderwaardig worden beschouwd, lijkt het vreemd dat we onze dierlijke natuur zouden moeten integreren. Echter, als we de bevindingen uit de evolutionaire biologie beschouwen, blijkt dat residuen van dierlijke evolutie aanwezig zijn in onze lichamen. Dit is met name het geval voor wat betreft ons brein en ons zenuwgestel die onze geest en ons gedrag diepgaand beïnvloeden. Om onszelf, homo sapiens, als een dierlijke soort te herkennen, is het van belang dat we andere dieren, zoals zoogdieren, reptielen en andere diersoorten (h)erkennen als de evolutionaire voorouders van de menselijke soort.

Deze nieuwe, meer respectvolle en gelijkwaardige relatie tussen mensen en dieren die in de huidige wetenschap naar voren komt is ook aanwezig als we kijken naar de symbolische verbeelding in traditionele folklore, mythologie en religie. Er is sprake van mythen die de belangrijke stadia in de evolutie benadrukken en er zijn beelden van scheppende goden die de vorm van dieren hebben. Wilde dieren werden gezien als vrienden en metgezellen, als bondgenoten, beschermers en gidsen die bijdragen aan heling en het verwerven van kennis. Mythen en legenden van over de hele wereld verhalen over mensen die in dieren transformeren en over dieren die menselijke kenmerken adopteren; van mensen die de taal van dieren verstaan en van dieren die de taal van de mensen spreken. Sjamanistische tradities spreken over mensen die wijsheid en helende krachten hebben verworven door dierlijke leraren. Ongeacht of in deze mythen dieren fysieke schepselen zijn, of een kracht, een beeld of een visie, dergelijke verhalen reflecteren een heel andere innerlijke relatie met de voornoemde schepselen in onze psychen, namelijk een houding van respect, dankbaarheid en kameraadschap.

De Zwitserse Jungiaanse psychologe Marie-Louise von Franz wees erop dat “de drang naar individuatie een waarachtig instinct is, waarschijnlijk het meest sterke van alle instincten.  Daarom verschijnt het allereerst als een dier, een spontane instinctieve kracht in ons onderbewuste”. Omdat individuatie een archetypisch proces is, lijkt het duidelijk dat we het archetype van het wilde schepsel in de menselijke psyche als een transpersoneel complex moeten erkennen op gelijke voet met de schaduw, de animus en de anima. Dit intrapsychische beeld kan de vorm van diverse dieren aannemen in iemands leven, of zelf half -mens, half dierlijke vormen. Om volledig geïntegreerd te worden is het belangrijk dat we  het dierlijke in ons zelf omarmen. Dan komt een geweldige kracht tot onze beschikking. Zie bijvoorbeeld Searching for the Ox: The Path to Enlightenment in 10 Pictures uit de zentraditie. Of lees De Ontembare Vrouw van Clarissa Pinkola Estes!

Ook in de filmiconografie zien we de dierlijke helper terug. Voorbeelden hiervan zijn Shreck (2001, V.S.), De Harry Potter films (2001-2011), The Golden Compass (2007, V.S.), How to Train Your Dragon (2010, V.S.), The Beauty and the Beast (2017, V.S.). Aanvullende tips die ik kreeg: de televisieserie Lucifer (2016-2021) (zie ook Hereniging met de innerlijke vijand) en de Japanse mangaserie Demon Slayer (2019-). En een hele recente film: Fantastic Beasts: The Secrets of Dumbledore (2022).

Bronnen onder meer:

The Unfolding Self. Varieties of Transformative Experience (1998). Ralph Metzner. Origin Press.

 

Geplaatst op

Van fragmentatie naar heelheid

“ Alles begint met luisteren…”

Dirigent Daniel Daréus in de speelfilm As it is in Heaven (2004)

Een van de  belangrijkste thema’s in de literatuur die gaat over de transformatie van het bewustzijn is het volgende, namelijk dat de onsamenhangende, gescheiden delen van de psyche kunnen en moeten worden verenigd tot een harmonieus, geïntegreerd geheel. Daarvoor is het belangrijk om “naar binnen te luisteren.” Hoe meer we dat doen hoe meer een aanvankelijke conditie van verwarring, wanorde, en chaos geleidelijk plaats maakt voor een manier van zijn van waaruit we helder kunnen functioneren. In deze zijnstoestand zijn de verschillende delen van onze psychologische en fysieke totaliteit functioneel gecoördineerd en verenigd. William James (1958) sprak in dit kader over het “verdeelde zelf en het proces van unificatie.” In aanvulling hierop schreef Carl Gustav Jung (1967) over het proces van individuatie, on-deelbaar ofwel heel worden.
Bovengenoemde metafoor refereert aan de vereniging van de “tegenstellingen” en het belang van integratie. We kennen allemaal het gevoel dat we ons verstrooid of verdeeld voelen. Dit kan gezien worden als de psychologische basis voor de metafoor van fragmentatie naar heelheid of integratie. Een belangrijk aspect van “heling” en groei is het bijeenbrengen van deze fragmenten.

Er zijn verbanden tussen deze metafoor en sommige van de metaforen die eerder op deze website aan de orde gekomen zijn, zoals de metafoor “van gevangenschap naar bevrijding” en “”reiniging door innerlijk vuur.” Fragmentatie en verdeeldheid worden vaak gezien als identiek aan gevangenschap en afweer. Het proces van innerlijke reiniging “brandt” de versperringen en begrenzingen die een staat van verdeeldheid produceren als het ware weg. De metafoor van fragmentatie naar heelheid is ook gerelateerd het begrip van de tegenstellingen en hun vereniging. Van het vele naar ene, van dualiteit naar eenheid , kortom de richting van groei en evolutie is naar integratie, naar eenheid.

Om meer geïntegreerd te raken is het belangrijk om meer “naar binnen” te luisteren. De Joodse Etty Hillesum die tegen het decor van de 2e wereldoorlog verantwoording aflegt van haar groeiend geloof in de menselijke mogelijkheden zegt het in haar dagboeken als volgt:
“Niet denken, maar luisteren naar wat er binnen in je is. Wanneer je dat ’s morgens voor je aan het werk gaat een poosje doet, dan geeft dat een rust die de hele dag doorstraalt”.
Een toepasselijke metafoor met betrekking tot de gebruikelijke veelvuldigheid of meerstemmigheid in de psyche is het theater. In de psychologie van C.G. Jung bijvoorbeeld, heeft het “drama van de psyche “ vier hoofdkarakters – het ego, de persona, de schaduw en de anima of animus – Terwijl het Zelf analoog is aan de combinatie van de auteur, de producer en de director.

Van fragmentatie naar heelheid in de film As it is in Heaven

Een goed voorbeeld van een speelfilm die gebaseerd is op dit thema is de Zweedse film As it is in Heaven van Kay Pollack uit 2004. Deze film gaat over een dirigent, die in verband met gezondheidsklachten terugkeert naar zijn geboortedorp en daar, op verzoek van de dorpsbewoners, een koor opricht. Hierbij representeren de diverse koorleden de aanvankelijk onsamenhangende, gescheiden delen van de psyche. In de film staat Inger bijvoorbeeld voor het ego, Stig voor de persona, Lena voor de anima en Conny voor de schaduw. Ook in deze film is er aanvankelijk sprake van een tamelijk chaotische situatie, waarbij de koorleden nog moeten leren om met elkaar samen te werken. Uiteindelijk ontstaat er onder leiding van Daniel, de (innerlijke) dirigent een harmonieus koor.  (Bron: Luisteren naar binnen; zelfanalyse met de film As it is in Heaven als inspiratiebron E.J. Baas (2009)).

Andere voorbeelden van films die betrekking hebben op dit thema zijn Persona (1966), The Tree Faces of Eve (1957), en de The Family Stone (2005).

Deze tip kreeg ik van iemand die de film Inside-Out (2015) ook goed bij dit thema vindt passen, waarvoor hartelijk dank!

Leestip: Etty; de Nagelaten Geschriften van Etty Hillesum 1941-1943 (1991). Uitgeverij Balans.

Bronnen onder meer:

The Unfolding Self. Varieties of Transformative Experience (1998). Ralph Metzner. Origin Press.