Geplaatst op

Hoop

“Fear can hold you prisoner. Hope can set you free.” Andy Dufresne in The Shawshank Redemption

De eerste positieve psychologiekwaliteit die aan de orde komt in deze blog is hoop. Hoop behoort evenals vitaliteit, nieuwsgierigheid (in de goede zin van het woord), liefde en dankbaarheid tot de vijf levenssatisfactiekwaliteiten, dat wil zeggen kwaliteiten die verbonden zijn met tevredenheid met het leven. In de vroegchristelijke kerk waren de drie goddelijke deugden Geloof, Hoop en Liefde, afkomstig uit de Psychomachia, belangrijk. In dit zinnebeeldige gedicht uit de vierde eeuw wordt de strijd van de ziel voorgesteld als een gevecht tussen de zeven deugden en de zeven ondeugden. De apostel Paulus en later de Duitse kerkhervormer Luther (1483 tot 1546) stelden dat alles wat er op deze wereld wordt gedaan, voortkomt uit hoop. Uit onderzoek is gebleken dat de levenssatisfactiekwaliteit hoop het allersterkst samen hangt met welbevinden. Het gezegde is niet voor niets “hoop verloren al verloren”.

Wat is hoop nu precies? Hoop kan omschreven worden als een positieve emotie die gebaseerd is op het feit dat je succesvol bezig bent om stappen richting je doel te zetten.

Kort gezegd zijn er twee reacties mogelijk op moeilijkheden of tegenslag: wanhoop of hoop. Bij wanhoop ontstaat er een neerwaartse spiraal. Angst en onzekerheid veroorzaken stress, waardoor er verdriet en zelfs schaamte kunnen ontstaan. Alle aandacht voor positieve dingen gaat verloren, evenals de verbondenheid met anderen om je heen.

Bij hoop zie je wel degelijk wat er aan de hand is. Hoop zorgt echter, in tegenstelling tot wanhoop, voor een opwaartse spiraal! De aandacht voor positieve dingen neemt toe, zodat je liefde en dankbaarheid en andere kwaliteiten kunt voelen en de verbondenheid met belangrijke anderen groter wordt.

Adviezen om (meer) hoop te verkrijgen:

  • Probeer je situaties te herinneren waarin je moeilijkheden of tegenslagen overwonnen hebt.
  • Bedenk waar je over één of vijf jaar wilt zijn in je leven en wat je dan bereikt wilt hebben. Maak een (globaal) plan en evalueer dat regelmatig
  • Omring jezelf met optimistische en toekomstgerichte mensen, met name als je met tegenslag te maken hebt.
  • Lees een boek over iemand die ondanks moeilijkheden en tegenslagen zijn of haar doelen heeft bereikt. Hier een paar voorbeelden: De lange weg naar de vrijheid door Nelson Mandela (2017), De Amerikaanse Prinses (2017) door Annejet van der Zijl. De Keuze van Edith Eva Eger (2018).
  • Bekijk films waarin hoop een belangrijke rol speelt. In de films waarin hoop centraal staat hebben de hoofdpersonen vaak met veel moeilijkheden en tegenslagen te maken. Zij weigeren echter om op te geven omdat zij hoop hebben op een betere toekomst.

Films waarin hoop een belangrijke rol speelt:

  • Stalker (1979, Rusland)
  • The Shawshank Redemption (1994, V.S.)
  •  Good Will Hunting (1997, V.S)
  •  Patch Adams (1998, VS)
  • La Vita è Bella (1998, Italië)
  • Pay it Forward (2000, V.S.)
  • Freedom Writers (2007, V.S.)
  • The Bucket List (2007, V.S.)
  • Happy go Lucky (2008, Groot-Brittannië)
  • We Bought a Zoo (2011, V.S.)
  • Interstellar (2014, V.S.)
  • Ballon (2019, Duitsland)
  • The Invisible Life of Eurídice Gusmão (2019, Brazilië/ Duitsland)

Bronnen onder meer:

Positive Psychology at the Movies 2. Using Films to Build Characterstrenghts and Well-Being. 2nd Edition. Niemiec, R.M., Wedding, D. (2014). Boston: Hogrefe Publishers.
Positieve Psychologie in de Praktijk. Bannink, F. (2011). Amsterdam: Hogrefe Uitgevers
340 Ways to Use VIA Character Strenghts by Tayyab Rashid & Afroze Anjum. University of Penssylvania, 2005. Tayyab Rashid.

Geplaatst op

Filmverhalen doen ertoe

(Film)verhalen doen ertoe; ze doen er zelfs heel erg toe, omdat ze de beste manier zijn om ons leven te redden
F. MConnell, 1979

Op het eerste gezicht klinkt dat misschien vreemd, maar bij nadere beschouwing gaat het hier over iets heel wezenlijks. Wij zijn de helden in ons eigen levensverhaal. Het soort verhaal dat we onszelf over onszelf vertellen heeft veel te maken met de soort persoon die we zijn en die we kunnen worden. Als we een boek lezen of een film zien gaat dat uiteraard over andere mensen of fictieve figuren, maar op een diep niveau realiseren we ons dat wij ook die helden zijn of kunnen worden (McConnell, 1979).

Kortom, als een film ons echt raakt, wórden we de hoofdpersoon, in elk geval gedurende de tijd dat we naar de film kijken. Soms werkt een film zelfs in die mate door dat die ons wezenlijk verandert waardoor we uiteindelijk anders, in de zin van bewuster, in het leven komen te staan. Het gaat hierbij natuurlijk met name om films die een appèl op ons doen om de beste versie van onszelf te worden.

Maar hoe ziet die ontwikkeling voor wat betreft het worden van de beste versie van onszelf er nu globaal uit? Hieronder wordt het model van de psycholoog en psychiater K. Dabrowski (1902-1980) beschreven dat weergeeft hoe de ontwikkeling van individu naar persoonlijkheid eruit ziet. Deze ontwikkeling wordt vaak pas in gang gezet na het doormaken van een crisis. In veel films maakt de hoofdpersoon dan ook een crisis door waarbij er op hem of haar een appèl wordt gedaan om “wakker” te worden, wat te maken heeft met een bepaalde manier van in het leven staan, die je zielsbewust zou kunnen noemen.

De ontwikkeling van individu tot persoonlijkheid (K. Dabrowski)

  • van lagere naar hogere waarden
  • van egocentrisch naar alterocentrisch (de ander centraal) ¹
  • van impulsief en reflexmatig naar reflectief en zelfgestuurd
  • van “socializen” naar sterk betrokken zijn bij anderen
  • van gericht zijn op sociale normen naar gericht zijn op idealen
  • van automatisch naar autonoom gedrag
  • van conformistisch naar authentiek gedrag
  • van relativisme van waarden naar universele hiërarchie van waarden
  • van imitatie naar creatief gedrag
  • van bepaald door erfelijkheid en omgeving naar zelfbepaald leven
  • van traditionele religie (bescherming, macht) naar eigen mystieke ervaringen
  • van voorwaardelijke en zelfzoekende liefde naar allesomvattende liefde

¹ Natuurlijk is het ook belangrijk om er voldoende voor jezelf te kunnen zijn, anders kun je er ook niet voor anderen zijn. Pas dan helpt anderen goed doen ook om onszelf goed te voelen. Een absolute aanrader in dit kader is de film Groundhog Day (1993), waarbij we zien hoe Phil gelukkig wordt door anderen te helpen.

Voor de liefhebbers twee oefeningen

  1. Bekijk een film en kijk welke van de bovenstaande zaken in de film aan te treffen zijn. Hierbij wat (klassieke) aanraders:
    Fictie: The Trumanshow (1998), The Matrix (1999), Groundhog Day (1993)
    Non-fictie: Ghandi (1982)
  2. Probeer je voor te stellen dat je, over hopelijk pas vele jaren, op je sterfbed ligt. Stel je voor hoe je op dat moment zult wensen te hebben geleefd. Wat is echt van belang? Wat zou je besluiten te veranderen of anders te doen? Begin er indien mogelijk vandaag nog mee!

Bronnen:

McConnell, F. (1979). Storytelling and Mythmaking: Images from Film and Literature. New York. Oxford Press.
K. Dabrowski: https://nl.wikipedia.org/wiki/Theorie_van_positieve_desintegratie.
Solomon. L.D. (2001). Het Joodse Boek van Leven en Sterven. Kosmos-Z&K Uitgevers B.V. Utrecht.

Geplaatst op

Films kunnen ons een nieuw perspectief op onszelf, de wereld en onze problemen geven waardoor onze kwaliteit van leven kan toenemen

“So, in planning a new picture, we don’t think of grown-ups and we don’t think of children, but just of that fine, clean unspoiled spot deep down in every one of us, that the world has maybe made us forget and may our pictures can help recall”
Walt Disney

Universele wijsheid in films

Met name positieve psychologiefilms die gericht zijn op verwerkelijking van ons potentieel (zie eerdere blogs), spreken tot die onaangetaste, zuivere kern waar Walt Disney het over heeft; een kern die in ieder van ons aanwezig is. Door regelmatig contact met deze kern te maken, kunnen we ons beter en sterker gaan voelen en meer bereid om gezonde actie te ondernemen.
Bij nadere beschouwing bevatten veel films universele wijsheid. Het bijzondere van films is dat ze alle grenzen en verschillen kunnen overstijgen, of het nu gaat om culturele, religieuze, geografische grenzen of geloofssystemen. Film is niet beperkt tot een land of een groep, maar overstijgt deze zaken omdat film over de (universele) “condition humaine” gaat.

Plot en subtekst: over de diverse lagen in de film

Films hebben vele lagen die de ervaring van de kijker vormen. De plot betreft de meer oppervlakkige structuur van een filmverhaal. De subtekst is de impliciete, meer verborgen betekenis van een filmverhaal: datgene wat niet wordt uitgesproken, maar uit het filmverhaal kan worden opgemaakt; met andere woorden, het begrip is vooral gericht op de (verborgen) boodschap die wordt gecommuniceerd.
Deugden en kwaliteiten bevinden zich in de subtekst van de film. Ook metaforen zijn terug te vinden in de subtekst. Kortom, deze zaken verschijnen als krachtige thema’s en motieven in een film, maar beneden de verhaallijn. Bijvoorbeeld, een verhaal over een man en zijn zoon in een concentratiekamp (La Vita è Bella, 1997) heeft een complexe subtekst waarbij sprake is van een ongelooflijke creativiteit, opoffering, veerkracht, en liefde.
Hoe meer we gevoelig leren worden voor de subtekst, hoe rijker onze ervaring m.b.t. de speelfilm en daardoor ons leven kan worden. Soms zelfs in die mate dat ons leven erdoor kan veranderen!

Zie de blog van 2 november 2018 om te leren gevoeliger te worden voor de subtekst.

Voor de liefhebbers: nog meer over de subtekst in films en een oefening
Net zoals bijvoorbeeld Zenkoans of Bijbelverhalen kunnen bepaalde speelfilms ons helpen bij nieuwe manieren van denken over onszelf, de wereld en onze problemen. Als wij daarvoor gevoelig zijn of leren worden, kunnen zij ons zelfs voorbij een taalgebonden realiteit in de stilte van een onuitsprekelijk mysterie brengen en ons daardoor helen en een nieuw perspectief geven. Dit gebeurt met name als we het allerdiepste niveau van een (film)verhaal ervaren. Voor de goede orde, mensen hoeven daarvoor niet “gelovig” te zijn. Het gaat om een algemeen menselijke ervaring die iedereen kan overkomen. Als voorbeeld nemen we de Joodse traditie gezien de rijke gelaagdheid met betrekking tot de subtekst die daarin is aan te treffen:
In deze traditie worden vier niveau’s m.b.t. verhalen onderscheiden: expliciet, impliciet, interpretatief en mystiek (1) . Deze niveaus kunnen ook op films toegepast worden.
Het expliciete niveau is de plot (zie ook hierboven): wie heeft wat aangedaan, wanneer, waar, waarom en hoe. Op het impliciete niveau krijgen we het idee dat er meer aan de hand is met het filmverhaal. Op het interpretatieve niveau ervaren we dat het filmverhaal over ons gaat of lijkt te gaan. Het allerdiepste, het mystieke niveau, is niet in woorden uit te drukken. Het betreft een (gevoelde) ervaring, die onmogelijk precies te omschrijven is. Maar het is juist deze ervaring die het vertellen van film(verhalen) een krachtig voertuig maakt voor persoonlijke groei en heling.

Oefening:

Heb je een film gezien die je (2) een nieuw perspectief op jezelf, je problemen en/of de wereld heeft gegeven? Was er een scène in de film die je met name raakte? Wat maakte dat die film en/of scène je zo aansprak? Laat het dan weten via amber@filmsandflourishing.nl (3) als je wilt. Hieronder het verhaal van Dani over de film Annie (Huston, 1982) als voorbeeld.
De speelfilm Annie is voor mij een hele belangrijke film geweest, vooral in mijn jeugd, omdat  ik daar kracht uit kon putten in de moeilijkste tijden in mijn leven. Net als Annie heb ik vroeger in weeshuizen gewoond, ook ben ik in een pleeggezin opgegroeid. Doordat ik zag dat het goed kwam met Annie heeft deze film mij hoop en toekomstperspectief gegeven en gemotiveerd om door te gaan ondanks de soms zeer moeilijke omstandigheden in mijn leven (Rotterdam, Dani 21-11-2018).
Scène uit de film Annie “Tomorrow” 

(1) Peshat, remez, derash en sod.
(2) Waar ‘je’ staat lees desgewenst ook ‘u’.
(3)Vermeld dan de titel van de film en eventueel de scène en omschrijf op welke wijze de film(scène) van invloed is geweest op je leven. Als je het goed vindt dat je reactie t.z.t. op deze website vermeld wordt zodat anderen mogelijk ook door jouw bijdrage geïnspireerd kunnen worden, geef dan aan hoe je genoemd wil worden, b.v. alleen met je voornaam of onder pseudoniem.

Bronnen:

Opening the Inner Gates. New Paths in Kaballah and Psychology. Hofman. E. (1995). Shambhala, Boston, London.
Niemiec, R.M. & Wedding, D. (2013). Positive Psychology at the Movies 2. Using Films to Build Characterstrenghts and Well-Being. Boston: Hogrefe Publishing Corporation.