Geplaatst op

Van het duister naar het Licht

There’s a smile on my face
For the whole human race
Why it’s almost like being in love…

Groundhog Day (1993)

Verlichting – het proces van licht binnen brengen – is impliciet een sleutelaspect van alle andere metaforen die tot nu toe aan de orde gekomen zijn.  Voor wat betreft geestelijke verlichting stelt Eckart Tolle dat het  huidige moment een poort naar verlichting is, een hogere staat van aanwezigheid waarin al je zorgen, angsten en emotionele pijn verdwijnen. We lijden omdat we ons identificeren met tijd, stelt Tolle. We torsen ons verleden soms als een loden last met ons mee en maken ons zorgen over een toekomst die eigenlijk helemaal niet bestaat. “Er is nooit een moment dat je leven niet ‘nu’ is,” zegt Tolle in zijn boek De Kracht van het Nu. “Besef dat het huidige moment alles is dat je ooit zult hebben. Maak van het nu het belangrijkste aandachtspunt van je leven.”

Een andere  visie op geestelijke verlichting wordt verwoord door Frans Langenkamp, antropoloog. Hij zegt daarover het volgende: “Over verlichting hoort men te weten dat wat men in de verschillende spirituele tradities verlichting (satori, nirwana, kensho, moksha, bevrijding, redding etc.) noemt, niets anders is dan een symptoom van geestelijke volwassenheid.  Eenvoudig gesteld: Wat men vroeger verlichting noemde is niets anders dan geestelijke volwassenheid. Onze geest omvat denken en voelen (‘hoofd’ en ‘hart’). Wanneer ons denken (hoofd) volledig ontwikkeld is, betekent dit dat we in alle omstandigheden wijs zijn. Wanneer ons voelen (hart) volledig ontwikkeld is, betekent dit dat we in alle omstandigheden liefdevol zijn. Verlichting staat dan ook voor de volledige ontwikkeling van hoofd en hart, van verstand en gevoel. Het staat voor de volledige ontwikkeling van onze mannelijke en onze vrouwelijke eigenschappen. Hierdoor worden we geïntegreerde, ontspannen, natuurlijke en authentieke mensen. Verlichting staat dus in werkelijkheid voor ware menswording. Wanneer we eenmaal dit realistische inzicht in verlichting hebben, wordt de weg om ‘verlichting’ te bereiken automatisch duidelijk. We kunnen aan onszelf werken om emotioneel en intellectueel volwassen te worden. Mijns inziens is het dan ook beter om het mysterieuze begrip ‘verlicht worden’ niet meer te gebruiken, en voortaan te spreken van ‘geestelijk volwassen worden’. Liefde, sympathie, respect, invoelingsvermogen, tolerantie zijn allemaal inherente eigenschappen van de toestand van geestelijke volwassenheid”, aldus Langenkamp.

Als er één film is die op aansprekende wijze weergeeft wat verlichting, ofwel geestelijke volwassenwording  in samenhang met het leven in het hier en nu  inhoudt is het wel Groundhog Day met Bill Murray  als Phil in de hoofdrol. Als Phil na veel vallen en opstaan eindelijk door heeft waar het in het leven om gaat, zoals het beoefenen van liefde en dankbaarheid, lijkt hij daarmee belangrijke poorten naar het nu gevonden te hebben en is hij een gelukkig man geworden! Andere speelfilms met als thema geestelijke verlichting zijn: Little Buddha (1993), Peaceful Warrior (2006), Il Giovane Favoloso (2014), Le Libertin (2000), En Kongelig Affaere (2012), La Montaña Sagrada (1973), Into the Badlands (2015), the Razors Edge (1984), Magic in the Moonlight (2014), Man on the Moon (1999).

Bronnen onder meer:

The Unfolding Self. Varieties of Transformative Experience (1998). R. Metzner. Origin Press.

De Kracht van het NU; gids voor een gelukkig leven (2013), E. Tolle. Uitgeverij Ankh Hermes, Utrecht.

De vele misverstanden over verlichting. In: Boeddhistisch Dagblad 30 januari 2019, F. Langenkamp.

BesteLijst.com.

 

 

Geplaatst op

Over sterven en wedergeboren worden:

I am 42 year old. In less than a year. I ‘ll be dead…and in a way I am dead already…

Lester  Burnham in American Beauty (1999)

Het centrum van je hart is waar het leven begint. De mooiste plaats op aarde…

Rumi

Sterven en wedergeboren worden is een metafoor voor de meest radicale en totale transformatie die ons bewustzijn en onze identiteit kunnen ondergaan. Deze metafoor is ook weer veelvuldig aan te treffen in speelfilms! Met name in fictiefilms: zoals bijvoorbeeld in The Trumanshow (1998) waarin deze symboliek meerdere malen is terug te zien, let met name op de kruissymboliek!

Oorspronkelijk verwijst het begrip “twee maal geborene” naar het tweede deel van de metafoor, de wedergeboorte. Wil de wedergeboorte authentiek zijn dan gaat er noodzakelijkerwijze een ervaring van (metaforisch) sterven aan vooraf. Deze eerste metaforische stervensfase, ook wel “de donkere nacht van de ziel” genoemd, lokt onvermijdelijk angst uit en is problematisch voor de meeste mensen. Zoals William Bridges benadrukt, is elke vorm van beëindiging, of het nu een carrière, een relatie, of een project betreft,  een vorm van sterven. Echter, als (westerse) cultuur gaan we niet goed om met stervensachtige zaken, aldus Bridges. Vaak worden deze fasen geproblematiseerd, terwijl ze juist uiterst vruchtbaar kunnen zijn voor onze persoonlijke groei, benadrukt ook de Poolse psycholoog en psychiater Kazimierz Dabrowski aan de hand van de door hem geformuleerde Theorie van Positieve Desintegratie (TPD).

In de mystieke literatuur van Oosterse en Westerse culturen, treffen we veel beschrijvingen aan van dood-wedergeboorte-ervaringen. Deze fasen worden daar juist gezien als iets om te cultiveren en te praktiseren! Zen meester Bunan zegt hierover: “Als je leeft, wees een dode man (of vrouw natuurlijk AdR). Wat je dan ook doet, het is altijd goed.” Dit klinkt natuurlijk niet als iets om vrolijk van te worden, maar in feite betekent het dat je je niet meer primair door je ego laat leiden, maar door je hart (zie de uitspraak van Rumi), waardoor  het leven (veel)  lichter en blijer wordt.  Denk ook aan de uitspraak van Jezus over het belang van wel in de wereld zijn, maar niet van de wereld (Johannes 15:19).  Interessant in dit kader zijn ook de zogenoemde bijna-doodervaringen. Vrijwel iedereen die een dergelijke ervaring heeft meegemaakt rapporteert diepgaande veranderingen. Hieronder vallen bijvoorbeeld de ervaring van een ander wereldbeeld en hiermee samenhangend voortaan leven vanuit meer spirituele waarden. Voor de liefhebbers: bij een bijna-doodervaring zou het hartchakra geopend worden. Dat kan ook verklaren waarom veel bde-ers veel gevoeliger zijn na een dergelijke ervaring; ze hebben door hun hemelse ervaring iets ervaren van de “mooiste plaats op aarde”…

Voorbeelden van speelfilms en documentaires waarin deze metafoor terug te vinden is, zijn : Sneeuwwitje (1937), Little Buddha (1993), Groundhog Day (1993) The Trumanshow (1998), The Matrix (1999 e.v.), The Five People You Meet in Heaven (2004), When I was Dead (IDFA documentaire, 2012), Miracles from Heaven (2016), The Shack (2007), Soul (2020), Surviving Death (Netflix serie, 2021).

Bronnen onder meer:

Managing Transitions. W. Bridges et al. (2017) John Murray Press.

Personality Shaping Trough Positive Integration. K. Dabrowski (2015). redpill.press.com

The Unfolding Self. Varieties of Transformative Experience (1998). R. Metzner. Origin Press.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Geplaatst op

Hereniging met de innerlijke vijand.

“We’ve all goth both light and dark inside us. What matters is the part we choose to act on.”

Harry Potter and the Prisoner of Azkaban

Hieronder wordt de zesde transformationele metafoor beschreven, zoals geïdentificeerd door de psycholoog Ralph Metzner: de hereniging met de innerlijke vijand.  Ook weer een geliefd thema in de speelfilm!

De schaduw, het id, het beest, de duivel, het monster, de vijand. Dit zijn enkele van de vele namen die toegewezen zijn aan een psychologisch complex dat in mindere of meerdere mate in alle mensen aanwezig is. De schaduw  betekent in de Jungiaanse psychologie het deel van het onbewuste, bestaande uit verdrongen zwakheden, tekortkomingen en instincten. Het is een van de drie meest herkenbare archetypen, de andere zijn de anima en de animus, en de persona (zie ook de metafoor van fragmentatie naar heelheid). “Iedereen draagt een schaduw”, aldus Jung “en hoe minder hij is belichaamd in het bewuste leven van het individu, des te zwarter en dichter hij is.” Dit archetype kan echter ook beschouwd worden als een verbinding met de primitieve dierlijke instincten, die tijdens de vroege kinderjaren  door de bewuste geest vervangen zijn. Vandaar dat Jung de schaduw ook met creativiteit in verband brengt. Een beschaafd mens onderdrukt deze dierlijke neigingen. Dit gaat echter ten koste van de spontaniteit, creativiteit, gevoeligheid en inzicht. Dit reservoir van duisternis herbergt dus ook bronnen van waaruit de scheppende kunstenaar zijn inspiratie haalt. Inspiraties zijn altijd het werk van de schaduw en een leven zonder schaduw zou saai en oppervlakkig zijn.

Volgens Metzner kunnen we de schaduw beschouwen als een soort psychisch beeld  dat functioneert als een innerlijke tegenstander, een “tegenover” waarmee we worstelen en argumenteren terwijl we ons leven leven. De vereniging van deze tegenstelling(en )wordt beschouwd als een centrale transformationele uitdaging op het pad van individuatie of heelheid. Jung refereerde aan dit concept als coincidentia oppositorum, het bij elkaar komen van de tegengestelden; de acceptatie en vereniging van de antagonistische aspecten van onze menselijke natuur. Dit proces kan resulteren in een groter zelfkennis en een hiermee gepaard gaande compassie voor anderen. Volgens Aldwin & Lewinson zijn dit allebei aspecten van wijsheid.

Een recente film waarbij we de schaduw aan het werk zien is Druk (2020), geregisseerd door de Deen Thomas Vinterberg. Over de film:

Er is een theorie dat we geboren zouden moeten worden met een aandeel alcohol in ons bloed. Die bescheiden intoxicatie opent onze geest voor de wereld om ons heen, vermindert onze problemen en verhoogt onze creativiteit. Gesteund door die theorie, beginnen Martin en drie van zijn vrienden, allemaal vermoeide leraren op de middelbare school, een experiment om de hele dag door een constant niveau van intoxicatie te handhaven. Als Churchill de Tweede Wereldoorlog won met een zware alcoholverslaving, wie weet wat een paar druppels voor hen en hun studenten zouden kunnen betekenen? De eerste resultaten zijn positief en het kleine project van de leraren is verheven tot een echte academische studie die resultaten oplevert.

Vinterberg merkt het volgende op over de film “Ik geloof ook dat ik met deze film wilde rebelleren tegen de bescheidenheid, de beheersing, de controle en het goede gedrag van mijn land. Met het goede gedrag bedoel ik ons geciviliseerde, rationele en gecontroleerde doen en laten” Trouw 18-8-2021.

In aanvulling hierop nog een heel recente aanrader, ook weer Deens en ook weer met Mads Mikkelsen: Riders of Justice (2020). En een derde aanrader uit Denemarken (Speak No Evil, 2022). NB Dit is een heel heftige film!

Andere voorbeeld van films waarin de schaduw centraal staat zijn: Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1941), Wild Strawberries (1957), Letter from an Unknwn Woman, (1948), A Clockwork Orange (1971), Fight Club (1999), Dark Night (2008), ), Enter the Void (2009), Black Swan (2010), Birdman (2014), Who am I -No system is Safe (2014), Lady McBeth (2016)  en Annihilation (2018). Voor de liefhebbers van series: Lucifer (2016-heden), Good Girls (2018-2021).

Leestip: Omgaan met je schaduw. De kracht van verboden gevoelens en verborgen talenten (2009). Connie Zweig en Steve Wolf. Boekenbalie B.V.

Bronnen onder meer:

The Unfolding Self. Varieties of Transformative Experience (1998). Ralph Metzner. Origin Press.

Geplaatst op

Van fragmentatie naar heelheid

“ Alles begint met luisteren…”

Dirigent Daniel Daréus in de speelfilm As it is in Heaven (2004)

Een van de  belangrijkste thema’s in de literatuur die gaat over de transformatie van het bewustzijn is het volgende, namelijk dat de onsamenhangende, gescheiden delen van de psyche kunnen en moeten worden verenigd tot een harmonieus, geïntegreerd geheel. Daarvoor is het belangrijk om “naar binnen te luisteren.” Hoe meer we dat doen hoe meer een aanvankelijke conditie van verwarring, wanorde, en chaos geleidelijk plaats maakt voor een manier van zijn van waaruit we helder kunnen functioneren. In deze zijnstoestand zijn de verschillende delen van onze psychologische en fysieke totaliteit functioneel gecoördineerd en verenigd. William James (1958) sprak in dit kader over het “verdeelde zelf en het proces van unificatie.” In aanvulling hierop schreef Carl Gustav Jung (1967) over het proces van individuatie, on-deelbaar ofwel heel worden.
Bovengenoemde metafoor refereert aan de vereniging van de “tegenstellingen” en het belang van integratie. We kennen allemaal het gevoel dat we ons verstrooid of verdeeld voelen. Dit kan gezien worden als de psychologische basis voor de metafoor van fragmentatie naar heelheid of integratie. Een belangrijk aspect van “heling” en groei is het bijeenbrengen van deze fragmenten.

Er zijn verbanden tussen deze metafoor en sommige van de metaforen die eerder op deze website aan de orde gekomen zijn, zoals de metafoor “van gevangenschap naar bevrijding” en “”reiniging door innerlijk vuur.” Fragmentatie en verdeeldheid worden vaak gezien als identiek aan gevangenschap en afweer. Het proces van innerlijke reiniging “brandt” de versperringen en begrenzingen die een staat van verdeeldheid produceren als het ware weg. De metafoor van fragmentatie naar heelheid is ook gerelateerd het begrip van de tegenstellingen en hun vereniging. Van het vele naar ene, van dualiteit naar eenheid , kortom de richting van groei en evolutie is naar integratie, naar eenheid.

Om meer geïntegreerd te raken is het belangrijk om meer “naar binnen” te luisteren. De Joodse Etty Hillesum die tegen het decor van de 2e wereldoorlog verantwoording aflegt van haar groeiend geloof in de menselijke mogelijkheden zegt het in haar dagboeken als volgt:
“Niet denken, maar luisteren naar wat er binnen in je is. Wanneer je dat ’s morgens voor je aan het werk gaat een poosje doet, dan geeft dat een rust die de hele dag doorstraalt”.
Een toepasselijke metafoor met betrekking tot de gebruikelijke veelvuldigheid of meerstemmigheid in de psyche is het theater. In de psychologie van C.G. Jung bijvoorbeeld, heeft het “drama van de psyche “ vier hoofdkarakters – het ego, de persona, de schaduw en de anima of animus – Terwijl het Zelf analoog is aan de combinatie van de auteur, de producer en de director.

Van fragmentatie naar heelheid in de film As it is in Heaven

Een goed voorbeeld van een speelfilm die gebaseerd is op dit thema is de Zweedse film As it is in Heaven van Kay Pollack uit 2004. Deze film gaat over een dirigent, die in verband met gezondheidsklachten terugkeert naar zijn geboortedorp en daar, op verzoek van de dorpsbewoners, een koor opricht. Hierbij representeren de diverse koorleden de aanvankelijk onsamenhangende, gescheiden delen van de psyche. In de film staat Inger bijvoorbeeld voor het ego, Stig voor de persona, Lena voor de anima en Conny voor de schaduw. Ook in deze film is er aanvankelijk sprake van een tamelijk chaotische situatie, waarbij de koorleden nog moeten leren om met elkaar samen te werken. Uiteindelijk ontstaat er onder leiding van Daniel, de (innerlijke) dirigent een harmonieus koor.  (Bron: Luisteren naar binnen; zelfanalyse met de film As it is in Heaven als inspiratiebron E.J. Baas (2009)).

Andere voorbeelden van films die betrekking hebben op dit thema zijn Persona (1966), The Tree Faces of Eve (1957), en de The Family Stone (2005).

Deze tip kreeg ik van iemand die de film Inside-Out (2015) ook goed bij dit thema vindt passen, waarvoor hartelijk dank!

Leestip: Etty; de Nagelaten Geschriften van Etty Hillesum 1941-1943 (1991). Uitgeverij Balans.

Bronnen onder meer:

The Unfolding Self. Varieties of Transformative Experience (1998). Ralph Metzner. Origin Press.

Geplaatst op

Reiniging door innerlijk vuur:

De vierde metafoor die het proces van het verkrijgen van een weidser bewustzijn beschrijft  gaat over “reiniging door innerlijk vuur”.  Ook deze metafoor is weer in diverse speelfilms aan te treffen!

 For the heart is an organ of fire, The  English patiënt,(1996)

Deze metafoor verwijst naar aan een proces van innerlijke reiniging dat de blokkades en   begrenzingen, die gerelateerd zijn aan een toestand van innerlijke verdeeldheid, als het ware “wegbrandt”. In de Divina Commedia van Dante wordt dit proces beschreven aan de hand van het Purgatorium, waar de helse staat van gevangenschap en innerlijke duisternis achtergelaten wordt. In de profetische boeken van het Oude Testament zijn er talloze toespelingen terug te vinden met betrekking tot de reinigende kracht van het vuur. God spreekt tot Mozes vanuit het brandende braambos en verschijnt aan de Egyptenaren in een pilaar van vuur. De profeet Elijah wordt opgenomen in een vurige strijdwagen (Koningen 2:11-12). En in het Thomasevangelie zegt Jezus “Iedereen die mij nabij is, is nabij het vuur en ieder die ver van mij is, is ver verwijderd van het Koninkrijk.” In het Hindoeïsme wordt dit proces gesymboliseerd door Shiva Nataraja, het beeld van de godheid die danst in een ring van vuur, terwijl hij trapt op een dwerg, wiens naam “vergetelheid” betekent. Aldus symboliseert Shiva Nataraja de kracht van het innerlijk vuur dat ons helpt om  onwetendheid te overstijgen, om wakker te worden en de beperkende obstakels, die ons ware potentieel in een dwergachtige toestand gevangen houdt, te overstijgen. In veel oude mythische tradities, in de alchemie en in sprookjes, ontmoeten we de archetypische figuur van de vuurspuwende slang of draak. Vaak gaat het om een draak die in een berg leeft, waar hij een schat bewaakt “een kostbare parel”. De vuurdraak belichaamt de creatieve krachten van de natuur. Voor de Europese alchemisten en ook voor de Chinese taoïsten en de meeste inheemse Sjamanistische inheemse culturen, zijn de wereld van de Geest en de wereld van de natuur verenigd, en niet gescheiden zoals in de Westers rationalistische mentaliteit.

Een belangrijk begrip met betrekking tot deze metafoor betreft de evolutionaire energie die onder meer bekend is onder de naam kundalini, maar ook  als Shakti, Durga, Elah, Shekinah of Athena en die door christelijke mystici heilige geest genoemd wordt. Dit betreft een bij de meeste mensen latent aanwezige oerbron van energie. Deze energie wordt wel voorgesteld als een slang die slapend opgerold ligt aan de basis van de ruggengraat (kundalini betekent opgerold). Als deze energie wordt opgewekt, en opstijgt langs de ruggengraat, hetgeen gepaard gaat met het openen van energiecentra of chakra’s brengt dit vaak een geestelijke transformatie teweeg. In allerlei (religieuze) tradities wordt naar dit proces verwezen, veelal op symbolische wijze. Bijvoorbeeld door de halo of de afbeelding van een energiepatroon, rond een ontwaakt wezen.  De onderscheidende factor in de voortgang, ontwikkeling en evolutie van bovengenoemde energie is ethiek. Daarom is het belangrijk om daar eerst mee aan de slag te gaan. Een voortijdig kundalini- ontwaken kan mensen (namelijk )uit balans brengen.

De psycholoog R. Metzner benadrukt  het volgende voor de gemiddelde persoon die een transformatieve ervaring ondergaat, of het nu spontaan is of als gevolg van therapie: “ besteed aandacht aan de pijn, leer ervan, onthoud je intentie in dit proces  en onthoud dat het een begin en een einde heeft. Bewust ervaren van een periode van purificatie kan ons helpen om een houding van nederigheid en ontvankelijkheid aan te leren, wanneer we de boodschappen van lichaam en psyche leren te begrijpen en hun signalen leren beschouwen als een gids om te groeien.”

Enkele voorbeelden van toepasselijke films en documentaires:

  • Sneeuwwitje (1937),
  • Doornroosje (1959/2002)
  • The Prince of Egypt (1998)
  • The Secret of Solomon’s Key revealed (2006)
  • Prince of Persia (2010),
  • Inner Worlds, Outer Worlds (2012)
  • Kundalini Awakened; Aura’s, Chakra’s and Light Energy (2013)
  • Cinderella (2015),
  • Awakening the Goddes: an exploration of kundalini (2017),
  • Spiritual Awakening: Journey tot he Inner Self (2021)

Leestip:

Ecce Homo; de beeldtaal van de Bijbel, Annermarie Wegh (2013), Nederlandse Auteurs Uitgeverij, Blaricum

Kundalini ontwaken; de zeven wondertekens & de vijf wijze meisjes, Annemarie Wegh (2015). Nederlandse Auteurs Uitgeverij, Blaricum.

Bronnen onder meer:

The Unfolding Self. Varieties of Transformative Experience (1998). Ralph Metzner. Origin Press.

 

 

 

Geplaatst op

Van gevangenschap naar bevrijding

Major Schlegel: Sign and you’ll go free.
Franz Jägerstätter: I am free already. 

A Hidden Life (2019)

Zie hieronder voor de derde metafoor met betrekking tot het verkrijgen van een weidser bewustzijn!

Ontsnapping uit een staat van (innerlijke) gevangenschap naar (innerlijke) bevrijding kan gezien worden als een van de meest consistente metaforen  met betrekking tot persoonstransformatie. Deze metafoor is niet alleen in mythen en teksten uit de oudheid aan te treffen, maar ook in psychologische geschriften van eigentijdse denkers (Metzner, R., 1998). En natuurlijk ook in eigentijdse speelfilms!
De beperkte en begrensde kwaliteit van ons normale bewustzijn, is aan ons allemaal bekend, aldus Metzner. We kunnen ons opgesloten voelen in een relatie, ons gebonden voelen aan verplichtingen of vereisten op het werk, gehecht zijn aan bezittingen, gefixeerd zijn op iemand die we begeren enzovoort. De bekende grotmetafoor van Plato (zie vorige blog) belichaamt zowel de metafoor van een illusoire naar een meer heldere waarneming, als die van gevangenschap naar bevrijding. Mythen met betrekking tot deze metafoor zijn onder meer de mythe van Prometheus die aan de rots vastgeketend zit, Jona in de buik van de walvis, Theseus die het spoor volgt naar de Minotaurus in het labyrint, Odin die hangt aan de wereldboom Yggdrasyl, Christus hangend aan het kruis en de zondaren in de Hel van Dante die ingekapseld zijn in boomstronken of vastgevroren zijn in ijsmeren. Metzner benadrukt dat mensen zich eerst moeten realiseren dat ze zich in een toestand van gevangenschap bevinden.

De transformatie van een toestand van gevangenschap naar een staat van bevrijding wordt gereflecteerd door het verschil tussen lot en bestemming. Het lot kan gezien worden als onvermijdelijk, gefixeerd en gebaseerd op het verleden. Bestemming daarentegen is toekomstgericht, vrij en flexibel: het  is gerelateerd aan het hebben van een doel, dat wat we kiezen om te doen of te zijn. We vervullen onze bestemming met behulp van onze vrije wil. Een goed voorbeeld van het bovenstaande is de Oostenrijkse neuroloog en psychiater alsook holocaustoverlevende Viktor E. Frankl die in zijn wereldberoemde boek De Zin van het Bestaan  (1946)  beschrijft hoe hij er in een uiterst beperkende en mensonterende situatie toch in slaagde een betekenisvol leven te leiden.

Het script van de film Groundhog Day (1993)  is geschreven door een zen-boeddhist, die op een  aansprekende manier aan de westerse ziel wilde laten zien, wat het begrip “verlichting” inhoudt. De film gaat over een narcistische weerman (Phil Connors) die dezelfde dag keer op keer opnieuw moet (be)leven. Pas na veel vallen en opstaan, komt hij tot het inzicht dat het er in het leven om gaat een liefdevol persoon te zijn, waardoor hij zich niet meer gevangen voelt en daardoor gelukkiger wordt dan ooit tevoren. In dit kader is het interessant om te weten dat de wet van de liefde ook wel de wet van de vrijheid wordt genoemd(!); omdat Phil (eindelijk) zijn begeertes en afkeren achter zich heeft gelaten ervaart hij uiteindelijk de gelukzalige toestand van in het nu te leven.

Andere films en documentaires waarin deze metafoor een belangrijke rol speelt zijn: Siddharta (1972), Gandhi (1982), Fury to Freedom (1985) Little Buddha (1993) The Shawshank Redemption, (1994) The Trumanshow (1998), The Matrix, (1999), Freedom Writers (2007). Die Eroberung der Innere Freiheit (2010), Mandela: Long Walk to Freedom (2013), Freedom Summer (2014), A Hidden Life (2019).

Leestip: Vrij zijn, waar je ook bent Thich Nath Hanh (2003). Een echte aanrader!

Bronnen onder meer:

The Unfolding Self. Varieties of Transformative Experience (1998). Ralph Metzner. Origin Press.

Geplaatst op

Het oplichten van de sluiers van illusie:

“Welcome to the real world”  (Morpheus  als hij Neo verwelkomt aan boord van  de Nebuchadnezzar, The Matrix, 1999)

In deze blog wordt de tweede metafoor behandeld die het proces beschrijft van het verkrijgen van een weidser bewustzijn: het oplichten van de sluiers van illusie. Een metafoor die niet alleen terug te vinden is in diverse wijsheidsleren, maar ook in bepaalde speelfilms! Deze metafoor verwijst naar het feit dat we een breder spectrum van de realiteit beginnen waar te nemen dan we ooit eerder voor mogelijk hebben gehouden. In verschillende religieuze tradities en bewustzijnsstromingen wordt gesteld dat de wereld zoals we die met ons alledaagse bewustzijn waarnemen een schaduwspel is van verschijnselen, dat wil zeggen illusoir en vergankelijk. Een bekend voorbeeld uit de filosofie is de allegorie van de Grot van Plato.

De allegorie van de Grot van Plato

De gelijkenis van Plato’s Grot wordt in het verhaal door Socrates als volgt voorgesteld. Stel je de situatie voor van iemand die gevangen zit in een grot, met zijn rug gekeerd naar het vuur. Hij is zich van het bestaan van de gang achter hem niet bewust, want hij zit zodanig vastgeketend dat hij alleen maar voor zich uit kan kijken. Het enige wat hij ziet, zijn de schaduwen op de rotswand van voorwerpen die achter zijn rug door mensen worden gedragen. De gevangene houdt uiteraard de schaduwen voor de werkelijkheid. Pas wanneer hij zich op een of andere wijze van zijn ketenen kan bevrijden en zich naar boven, naar de uitgang en het vuur begeven, neemt hij de echte voorwerpen waar. Hij is echter niet gewend aan het licht en zal pas na lange tijd daartoe in staat zijn. Als hij terugkeert naar de grot, zullen zijn medegevangenen echter niet weten waar hij het over heeft. Zij zullen hem zelfs als een gevaar zien en hem mogelijk doden.

De omvorming van bewustzijn houdt het transcenderen en het oplossen van dit schaduwspel van verschijnselen in. Maya  (Sanskriet; oorspronkelijke betekenis: illusie)  is een begrip uit het hindoeïsme en het boeddhisme, dat vertaald kan worden als “sluier van illusies”. Beide stromingen wijzen erop dat de mens meestal een wereldbeeld heeft dat ver van de werkelijkheid af staat. Dit onwerkelijke beeld is het resultaat van materiële waarneming via de zintuigen (empirisme) en een verkeerde interpretatie ervan. Omdat de mens hierdoor door een sluier van illusies is omgeven, wordt de ware toestand van de wereld aan het zicht onttrokken. Zowel het hindoeïsme als het boeddhisme gaan ervan uit dat deze toestand de mens verhindert het ware geluk te vinden. Volgens de Boeddha brengt het menselijke verstand in zijn normale toestand dukkha, wat vertaald kan worden met lijden, onbevredigdheid, en ellende in het algemeen. Samsara (Sanskriet en Pali: in cirkels ronddraaien) is de wereld zoals die we beleven vanuit een beperkte bewustzijnstoestand; de wereld die wordt overheerst door dualiteiten, door emoties van irritatie, boosheid, begeerte, verwarring en de gedachte van afgescheidenheid.

Het aloude inzicht dat het door illusies heen zien is gerelateerd aan inzicht wordt ook onderschreven door McKee en Barber (1999) die wijsheid definiëren als het “doorzien van illusies”. Dit is consistent met Langer’s (1982, 2002) onderscheid tussen mindfulness en mindlessness. Mindfulness betreft het zien van dingen zoals ze werkelijk zijn – met openheid in plaat van vooringenomenheid, acceptatie in plaats van verzet en nieuwsgierigheid in plaats van desinteresse. Door het beoefenen van mindfulness kunnen we helderder (leren) waarnemen en het huidige moment ervaren. Met andere woorden: de echte wereld kunnen we ervaren als we in dit moment stappen en direct ervaren wat er nu is, te weten in ons bewustzijn, voorbij het denken.
In de film The Matrix kan de Matrix (met andere woorden de niet echte wereld) gezien worden als een symbool voor hoe we ons verliezen in het constante denken ofwel in de wereld van ons ego. Andere films waarin deze metafoor een belangrijke rol speelt zijn: The Trumanshow (1998), The Matrix (1999), Little Buddha (1993), Lady in the Water (2006) The Adjustment Bureau (2011) en Room (2015),

Bronnen onder meer:

The Unfolding Self. Varieties of Transformative Experience (1998). Ralph Metzner. Origin Press.

Geplaatst op

De speelfilm en de ontwikkeling van het Zelf 

‘No form of art goes beyond ordinary consciousness as film does, straight to our emotions, deep into the twilight room of the soul.’

Ingmar Bergman (filmregisseur)

De speelfilm staat in een oeroude traditie die zijn wortels heeft in de inwijdingen van het oude Egypte en Griekenland en zich vandaaruit via onder meer via mythen, middeleeuwse mystiek en sprookjes voortzet tot in de hedendaagse (waaronder de Jungiaanse en de positieve) psychologie.

Films kunnen ons helpen om ons in ons leven te oriënteren en om onszelf als mens, vooral emotioneel en spiritueel, te ontwikkelen. Volgens Frank Mc Connell weten we op een basaal niveau, als we een boek lezen of naar een film kijken, dat wij  de held of heldin zijn of zouden kúnnen zijn. Wij zijn Andy in The Shawshank Redemption, George Bailey in It is a Wonderful life, Eric Hazelhoff Roelfzema in Soldaat van Oranje of Antonia in de film Antonia. En uit al deze “alsof” zelven, allemaal versies van ons eigen zelf-in-wording, kunnen we een “beter” zelf worden, dan we waren voor we het boek lazen of er deelgenoot van werden door een film, aldus  McConnell .

Volgens MCConnell kunnen verhalen onze levens als het ware redden omdat we, afhankelijk van het soort verhaal waarin we ons bevinden, een zekere verantwoordelijkheid hebben, een zekere relatie, zowel met onszelf als met de mensen cq de wereld om ons heen. Wij zijn altijd een Held of een Heldin, maar in de verschillende “werelden” van het verhaal kunnen we verschillende soorten helden of heldinnen zijn. We kunnen onszelf bijvoorbeeld een slachtoffer (blijven) voelen van een situatie met alle (negatieve) gevolgen voor onszelf of onze omgeving of er (hoe moeilijk ook) een uitdaging in proberen te zien waaraan we onszelf kunnen ontwikkelen, hetgeen een heilzame invloed kan uitoefenen op ons geestelijk en lichamelijk welzijn, maar ook op onze relaties met anderen.

De vraag is dan natuurlijk hoe die ontwikkeling er (globaal )uit ziet. Persoonlijk vind ik het schema uit de Theorie van de Positieve Desintegratie (TPD) van de Poolse psycholoog en psychiater Kazimierz Dabrowski dat hieronder is afgebeeld in dit kader heel bruikbaar.

De ontwikkeling van individu tot persoonlijkheid

1.       Van lagere naar hogere waarden
2.       Van egocentrisch naar alterocentrisch (de ander centraal)
3.        Van impulsief en reflexmatig naar reflectief en zelfgestuurd
4.       Van “socializen” naar sterk betrokken zijn bij anderen
5.       Van gericht zijn op sociale normen naar gericht zijn op idealen
6.       Van automatisch naar autonoom gedrag
7.       Van conformistisch naar authentiek gedrag
8.       Van relativisme van waarden naar een universele hiërarchie van waarden
9.       Van imitatie naar creatief gedrag
10.     Van  bepaald door erfelijkheid en omgeving naar zelfbepaald leven
11.      Van traditionele religie (bescherming, macht) naar eigen mystieke          ervaringen
12.      Van voorwaardelijke en zelfzoekende liefde naar allesomvattende liefde

Zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Theorie_van_positieve_desintegratie) voor meer informatie over deze theorie.

Voor de liefhebbers: In de film The Tale of  the Prinses Kaguya  (2014)  zijn allerlei aspecten van de TPD terug te vinden.

Bronnen onder meer:

McConnell, F. (1979). Storytelling en Mythmaking: images from film and literature. New York: Oxford Press.

Hammann, J. (2007). Die Heldenreise im Film. Frankfurt am Main: Zweitausendeins.

Robert W. Sullivan (2017). Cinema Symbolism: A guide to esoteric imagery in popular movies (second edition). Deadwood Publishing.

 

 

 

Geplaatst op

Films en mindfulness

Het leven staat alleen in het hier en nu tot onze beschikking. Het verleden is voorbij en de toekomst is nog niet aangebroken.

Boeddha

Het leven gaat vrij snel. Als je niet stopt en af en toe rond kijkt, zou je het kunnen missen.

Ferris Bueller

Mindfulness houdt het van moment tot moment aandacht besteden aan onze ervaringen in. Twee kwaliteiten spelen daarbij een belangrijk rol: zelfregulering met betrekking tot   aandacht en een houding van nieuwsgierigheid, openheid en acceptatie. Mindfulness is het tegenovergestelde van op de automatische piloot leven, een staat van onbewustheid die over  het algemeen een groot deel van ons dagelijks leven uitmaakt.

Mindfulness  lijkt voor sommige mensen misschien een wat zweverig begrip, maar dat is het   absoluut niet.  Integendeel, we zijn in feite pas echt in de realiteit als we zoveel mogelijk met onze volledige aandacht in het hier en nu zijn. Mindfulness helpt ons ook om minder te lijden omdat, als we niet oppassen, we bijna voortdurend bezig zijn met het verleden of de toekomst, wat vaak een tobberige karakter heeft; onze emoties zijn gewoonlijk voor een groot deel van “negatieve” aard. Dat zit nu eenmaal in de evolutie; van oudsher konden we het beste overleven als we ons op het ergste hadden voorbereid. Echter, die overlevingsstand, die vaak gepaard gaat met overlevingsemoties zoals angst, woede of afkeer, kan niet alleen een ongunstige invloed op onze gemoedstoestand hebben, maar ook op ons lichamelijk welzijn.

Met het beoefenen van mindfulness train je het vriendelijk richten van je aandacht. Dat wil zeggen dat je er niet over oordeelt als je merkt dat je aan het piekeren bent of je somber voelt, maar dat je het eenvoudigweg opmerkt en je aandacht terugbrengt naar het hier en nu.  Hierdoor kun je ook je aandacht beter richten op wat je helpt om je beter te voelen,  bijvoorbeeld op je kenmerkende kwaliteiten of sterke kanten (zie voor inspiratie evt.  de voorgaande blogs). Wellicht krijg je energie van het leren van iets nieuws, creatief bezig zijn, lekker te gaan sporten of iets aardigs doen voor een ander.

 Mindfulness en films:
Door mindful naar een film te kijken kun je extra profiteren van de deugden en/of kwaliteiten die in de film aan bod komen, in de zin van je erdoor te  laten inspireren. Daarnaast kun je jezelf beter leren kennen door op een niet oordelend manier op te merken welke emoties je bij het kijken ervaart; ook de overlevingsemoties horen erbij en maken je ervan bewust wat belangrijk voor je is! Daarnaast kan het op deze wijze kijken naar een film cathartisch (reinigend) werken doordat er emoties kunnen loskomen, die voorheen vastgehouden werden, zoals bijvoorbeeld verdriet. Hieronder worden tenminste zeven manieren beschreven waarop mindfulness in verband staat met films.

  • Mindful naar films kijken: Hierbij is het belangrijk dat je in contact bent met je ademhaling en je, zonder te oordelen, open stelt voor de ervaring van de film in het huidige moment.
  • Mindfulness opgeroepen in de kijker: De karakteristieken van de film zelf – beelden, geluid, muziek en acties – kunnen mindfulness bij de kijker uitlokken. Dit kan soms leiden tot een diepere staat van absorptie en flow.
  • Mindfulness afgebeeld in films: In onder meer de meditatieve film Walk With Me over de zen-boeddhistische commune in Plum Village onder leiding van Thich Nath Hanh (2017 ) komen verschillende manieren van meditatie aan bod, waaronder mindful wandelen en eten.
  • Mindfulness als karaktertransformatie: In dit soort films zien we vaak dat de hoofdpersoon aandachtige aanwezigheid heeft ontwikkeld, hetgeen leidt tot inzicht en verandering. Ook zien we vaak dat diegene daardoor veel “opgeruimder” wordt. Dit wordt met name aangetroffen in films die expliciet gaan over de “levensreis”, zoals The Straight Story (1999) of The Way (2010).
  • Momenten van Mindfulness: Vaak is het zo dat de karaktertransformatie van een filmkarakter in een dramatisch moment culmineert, b.v. in een zin in een conversatie of een beeld als een zwevende papieren zak zoals in American Beauty (1999). Wat het belangrijkste is in het leven wordt vaak in een enkel moment of als onderdeel van een scène Dergelijke scènes vertegenwoordigen vaak wendingen of momenten van een climax in een film. Zij  wijzen op inzicht van het karakter of op het plaatsvinden van een cruciale actie.
  • Symbolische beelden: Sommige cinematische beelden zijn in het bijzonder symbolisch. Deze beelden kunnen worden gebruikt door de filmmaker als een “symbool van mindfulness” voor de kijker en/of de karakters in de film. Voorbeelden hiervan zijn American Beauty (1999), waarin de hoofdpersoon een papieren zak die in de lucht zweeft filmt. Een ander voorbeeld betreft de kersenbloesems in The Last Samurai (2003).
  • Rapsodies van mindfulness: Deze term is gemunt door Johan Kabat-Zinn, een deskundige op het gebied van mindfulness. Hij gebruikt bovengenoemde uitdrukking om te verwijzen naar de klassieke novelle Walden geschreven door H.D. Thoreau, die in zijn geheel betrekking heeft op het ervaren van mindfulness. Er zijn ook films die beschouwd kunnen worden als rapsodies van mindfulness. Dit zijn films die thema’s op het gebied van mindfulness  afbeelden, terwijl ze tegelijkertijd  trachten het bewustzijn van de kijker te verdiepen. In dergelijke films is alles met elkaar verbonden, net zoals in een episch gedicht. Voorbeelden hiervan zijn Baraka (1992) Alone in the Wilderness (2004) en Into Great Silence (2005) en Samsara (2012).

Overige films  over mindfulness in combinatie met kwaliteiten/sterke kanten

  • Stalker (1979, Rusland)
  • Ferris Bueller’s Day Off (1986, V.S.)
  • Groundhog Day (1993, V.S.)
  • Little Buddha (1993, V.S.)
  • The Shawshank Redemption (1994, V.S.)
  • Doing Time, Doing Vipassana (1997, India, Israel)
  • Kundun (1997, V.S)
  • Dancer in the Dark (2000, Spanje/ Argentinië/Denemarken)
  • Ram/Dass; Fierce Grace (2001, V.S.)
  • Spring, Summer Autumn, Winter…and Spring (2003, Korea)
  • The Last Samurai (2003, V.S./Nieuw Zeeland)
  • Zen Noir (2006, V.S)
  • How to Cook Your Life (2007, Australie)
  • The Dhamma Brothers (2007, V.S.)
  • The Yes-man (2008, V.S.)
  • Kung Fu Panda (2008, V.S.
  • Buitiful (2010, Mexico/ Spanje)
  • An (2015, Japan)
  • Christopher Robin (2018, V.S.)
  • A Beautiful day in the Neighbourhood (2019, V.S)
  • The Octopus Teacher (2020, Zuid-Afrika)

Bronnen:

Mindfulness and Characterstrenghts. A Practical Guide to Flourishing. Niemiec, R.M. (2014). Boston: Hogrefe Publishing

Positive Psychology at the Movies 2. Using Films to Build Characterstrenghts and Well-Being. 2nd Edition. Niemiec, R.M., Wedding, D. (2014). Boston: Hogrefe Publishing.

 

 

 

 

Geplaatst op

Spiritualiteit (spiritueel zijn en geloven in een hoger doel van dit bestaan)

Net zoals een kaars niet kan branden zonder vuur, zo kunnen wij niet leven zonder een spiritueel leven
                                                                                                                                                           Gautama Boeddha

Can’t crush a soul here. That’s what life on earth is for.

Soul (2020)

Van alle kwaliteiten die in de vorige blogs aan de orde gekomen zijn, is het begrip spiritualiteit het meest omvattend qua draagwijdte en betekenis. Daarnaast is het waarschijnlijk de meest onbegrepen kwaliteit. Het overlapt met elk van de andere kwaliteiten, in die zin dat elk van deze kwaliteiten gezien kan worden als een pad naar, wat wel omschreven wordt, als het heilige. Hierbij gaat het niet om iets “zweverigs”, integendeel!

Goed beschouwd is elk mens  spiritueel. Spiritualiteit gaat namelijk over dat wat ons beweegt, dat wat zin, betekenis geeft aan ons leven. Het gaat over ons bewust worden van en bewust zijn van die ‘drive’. Dit kan met inbegrip van, maar ook volledig los staan van religie, van godsdienst of van een geloof in een transcendente werkelijkheid van welke aard dan ook. Spiritualiteit is in veel gevallen juist heel aards en ligt dichtbij de persoon zelf. Naasten, familie, werk, hobby’s kunnen allemaal gezien worden als drijfveren, beweegredenen en zingevende factoren voor mensen.

In speelfilms is spiritualiteit aan te treffen bij karakters die zich verbinden met “iets groters of meer omvattends”, waarbij ze blijk geven van een diep geloof, zich bezighouden met religie of religieuze praktijken, deelnemen aan spirituele praktijken of het opbouwen van de gemeenschap, danwel op zoek zijn naar een hoger doel of betekenis. Een belangrijk concept in dit soort speelfilms is de reis van de held (Campbell, 1949), een van de meest voorkomende metaforen in films, waarbij het ten diepste gaat om wat een inwijding in een weidser bewustzijn genoemd kan worden. Zoals eerder opgemerkt gaat het hier absoluut niet om iets zweverigs maar om een manier van “in-de-wereld-zijn” wat zowel de betrokkene zelf als diens omgeving goed doet.

Praktische toepassingen:

Om spiritueel te ontwaken en meer betekenis in het moment te vinden is het  van belang dat we, in plaats van op de automatische piloot te leven, met bewuste aandacht in het hier en nu leren leven.

  • Lees boeken op het gebied van spiritualiteit zoals bijvoorbeeld De Kracht van het Nu van Eckhart Tolle , De Zeven Wetten van Spiritueel Succes van Deepak Chopra of de boeken van Thich Nhat Hanh.
  • Gebruik de pauzeknop om in contact met het heilige te komen. Vertraag je levenstempo zoveel mogelijk. Wees je er van bewust dat je op een reis bent en dat elk moment een gelegenheid is om je te verbinden met datgene wat kostbaar en heilig is. Oefen ermee om bewust en mindful in het leven te staan. Wees aanwezig met betrekking tot je lichaam, geest en de externe wereld wanneer je auto rijdt, eet, luister, spreekt, werkt en wandelt.
  • Doe de sterfbedtest. Peterson en Seligman (2004) moedigen mensen aan hoe ze de volgende zin af zouden maken als ze zouden weten dat ze zouden sterven: Ik zou willen dat ik meer tijd had besteed aan —–. Dit gedachte-experiment maakt ons er met name van bewust wat echt belangrijk in het leven is. Schrijf de antwoorden op en hang ze op op een goed zichtbare plek als een reminder.
  • Implementeer een van de 13 spirituele gereedschappen in je leven:
  1. Meditatie
  2. Gebed
  3. Roeping/betekenis/het nastreven van een hoger doel
  4. Acceptatie van jezelf en anderen (ondanks “fouten”)
  5. Ethische waarden en gedragingen,
  6. Een onderdeel zijn van iets dat groter is dan jezelf
  7. Vergeving, dankbaarheid, liefde, vriendelijkheid en compassie
  8. Het doen van vrijwilligerswerk en liefdadigheid
  9. Het deelnemen aan rituelen en ondersteuning van de gemeenschap
  10. Sociale rechtvaardigheid
  11. Je laten inspireren door spirituele rolmodellen
  12. Bibliotherapie
  13. Je bewust zijn van het heilige van het leven

Films op het gebied van spiritualiteit

  • The Wizzard of Oz (1939, V.S.)
  • Stalker (1979, Rusland)
  • Gandhi (1982, India/ Groot-Brittannië/ V.S.)
  • Run Lola Run (1998, Duitsland)
  • The Five People You Meet in Heaven (2004, V.S.)
  • Un Buda (2005, Argentinië)
  • 10 Questions fort he Dalai Lama (2006, V.S.)
  • Peaceful Warrior (2006, V.S.)
  • Kung Fu Pandaserie(2008, 2011, 2016, V.S.)
  • Des Hommes et des Dieux (2010, Frankrijk)
  • I Am (2010, V.S.)
  • The Way (2010, V.S.)
  • Happy (2011, V.S)
  • Awake, the Life of Yogananda (2014, V.S.)
  • Dying to Know (2014, V.S.)
  • Inssaei (2016, Ijsland)
  • Walk With Me (2017, V.S)
  • A Hidden Life (2019, V.S., Duitsland)
  • Soul (2020, V.S.)
  • Memoria (2021, o.m. Thailand)

Bronnen onder meer:

Positive Psychology at the Movies 2. Using Films to Build Characterstrenghts and Well-Being. 2nd Edition. Niemiec, R.M., Wedding, D. (2014). Boston: Hogrefe Publishers.

Mariska Overman, theoloog en docent in spirituele zorg, omgaan met de dood en rouw en zingeving (in: Trouw 7 januari, 2013).