Hoe ontwikkel je ‘Mandelabewustzijn’? Inspiratie door (onder meer) speelfilms!

Menselijke waardigheid gaat ten diepste om waarachtig mens zijn, aldus Donna Hicks, deskundige op dit gebied. Hicks stelt dat een belangrijk iets wat we in dit opzicht voor onszelf kunnen doen, ontwikkelen van wat zij noemt “Mandela-bewustzijn” is. Dit houdt in dat we kunnen doen wat Nelson Mandela deed toen hij naar Robbeneiland verbannen werd in 1964, waar hij 27 jaar opgesloten heeft gezeten.

Van Mandela kunnen we leren dat we altijd zorg voor onze menselijke waardigheid kunnen dragen. Anderen kunnen proberen die te beschadigen, zoals de bewakers op Robbeneiland dat bij Nelson probeerden. Echter zoals Mandela zo duidelijk liet zien, kan niemand onze menselijke waardigheid vernietigen zonder onze toestemming. Gelukkig zullen de meesten van ons niet in dergelijke omstandigheden terecht komen, maar we kunnen allemaal ons voordeel doen met aandacht besteden aan hoe we zelf zo volledig mogelijk mens kunnen zijn en, in samenhang hiermee, ook anderen helpen. In feite, stelt Hicks, gaat het om niets minder dan onze verantwoordelijkheid nemen om zorg te dragen voor onze eigen waardigheid en die van anderen.

Andere indrukwekkende voorbeelden, naast Mandela, zijn Mahatma Gandhi, Viktor Frankl, Etty Hillesum, Malala Yousafzai en Candice Mama. Ook in veel films, vaak gebaseerd op of geïnspireerd door ware gebeurtenissen, zien we dat mensen in de meest mensonterende omstandigheden hun menselijke waardigheid niet verliezen. Een recente film en m.i. een absolute aanrader in dit kader is A Hidden Life (2019) gebaseerd op het leven van de Oostenrijkse dienstweigeraar Franz Jägerstätter, die weigert om tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn trouw te zweren aan Adolf Hitler en aldus mee te strijden aan de zijde van het Derde Rijk. In deze film is te zien hoe Franz door te leven vanuit sterke ethische waarden, net als Mandela, innerlijke vrijheid heeft verworven.

Hoe je zorg kunt dragen voor zowel je eigen waardigheid als die van anderen (Jane Adshead-Grant):

  • Draag zorg voor gelijkwaardigheid. Breng de overtuiging in praktijk dat we allemaal dezelfde capaciteit hebben om voor onszelf te denken, onafhankelijk van geslacht, leeftijd, religie en ervaring. Maak anderen op een integere manier deel van je gedachten.
  • Wees zelf zoveel mogelijk op je gemak, en zorg vandaaruit dat anderen zich op hun gemak voelen. Wanneer je jezelf bevrijdt van interne onrust en gejaagdheid, kunnen mensen waar je mee in aanraking komt helderder denken en beter presteren. Vraag anderen naar hun gedachten – “Wat denk jij” – terwijl je jezelf op je gemak voelt en oprechte interesse toont. Dit kan hen een gevoel van waardigheid geven. Het geeft aan: Je doet ertoe,
  • Luister naar anderen zonder hen te onderbreken en zonder oordeel. Luisteren naar anderen met open aandacht is een creatieve kracht. Wanneer we anderen interrumperen ervaart hun brein dit als een aanval. Hun denken wordt als het ware “gekaapt”. De boodschap die we dan uitzenden is “Wat ik wil zeggen is van meer waarde dan wat jij wilt zeggen” wat een overtreding van hun waardigheid kan zijn op dat moment. Als we de belofte aan onszelf nakomen om de ander niet te onderbreken geven we de ander waardigheid.
  • Vier de verschillen die ons menszijn met zich meebrengt en eer de wijze waarop we hetzelfde zijn. Menselijk zijn houdt de paradox “Ik ben niet als jij; ik ben net als jij” in. Wanneer we oprecht (h)erkennen dat elk mens uniek is, en de wijze waarop ze (van ons) verschillen, in elke ontmoeting en elk gesprek aanmoedigen, eren we de waardigheid van de ander. Op dezelfde wijze eren we onze eigen waardigheid als we ons anders zijn in onszelf (h)erkennen, in plaats van in de valkuil te belanden om ons te conformeren aan anderen.
  • Waardeer de kwaliteiten die je in anderen ziet. Merk op wat goed je goed vindt aan iemand en vertel het hem of haar. Merk op wat goed is aan de wereld en deel het.

Voor de liefhebbers een oefening: Kies een film uit, waarin menselijke waardigheid een belangrijke rol speelt, bijvoorbeeld uit de onderstaande filmlijst, en beantwoordt na afloop de volgende vragen:

  • Welke positieve psychologiethema’s heb je in de film gezien (zie eventueel vorige artikelen)? Denk aan kwaliteiten, deugden, emoties, positieve relaties, dingen die mensen volbracht hebben, mindfulness en veerkracht.
  • Welke kwaliteiten vertoonden de karakters? Welke karakters vertegenwoordigen deze kwaliteiten? Is de portrettering realistisch?
  • Ontwikkelde het karakter een nieuwe kwaliteit, of maakte hij of zij gebruik van een bestaande kenmerkende kwaliteit?
  • Welke combinatie van kwaliteiten staan je helder voor de geest? Hoe zijn de kwaliteiten samen gesteld?
  • Met welke obstakels of tegenslagen kregen de karakters te maken? Hoe gebruikten zij hun kwaliteiten om tegenslag te overwinnen? Welke specifieke stappen hebben zij gezet? Hadden zij de tegenslag kunnen overwinnen als ze die kwaliteit niet hadden?

Films waarin menselijke waardigheid een belangrijke rol speelt:

  • Roma, Città Aperta (1945, Italië)
  • It is a Wonderful Life (1946, V.S.)
  • High Noon (1952, V.S.)
  • La Strada (1954, Italië)
  • A Man for All Seasons (1966, Verenigd Koninkrijk)
  • Dersu Uzala (1975, Japan/Rusland)
  • Stalker (1979, Rusland)
  • Das Boot (1981, West-Duitsland)
  • Gandhi (1982, India/Verenigd Koninkrijk)
  • Eleni (1985, V.S.)
  • To Live (1994, China)
  • The Shawshank Redemption (1994, V.S.)
  • Letters from Iwo Jima (2007, V.S.)
  • 12 Years a Slave (2013, V.S./Verenigd Koninkrijk)
  • Long Walk to Freedom (2013, V.S.)
  • Western (2017, Duitsland, Oostenrijk/ Bulgarije)
  • A Hidden Life (2019, V.S./Duitsland)
  • The Secrets of Dumbledore: Fantastic Beasts (2022, Groot Brittannië/V.S,)

Bronnen onder meer:

Ikeda Center for Peace, Learning, and Dialogue; Dignity: The role It Plays In Our Lives an Relationships. A Public talk with Donna Hicks by Mitch Bogen.

MercatorNet (Michael Cook).

Dignity Part 1: Securing the bedrock

Richtlijnen voor het kiezen van films

Lachen werkt als  medicijn

Lachen kan een heilzame afstand  ten aanzien van problemen bewerkstelligen en een gevoel van welbevinden bevorderen. Lachen kan een toename van activiteit in het immuunsysteem tot gevolg hebben (T-cellen, immunoglobuline A en G, gamma interferon en Natural Killer Cells). Voorts kan lachen   leiden tot een afname van stresshormonen die de bloedvaten samentrekken en hormoonactiviteit onderdrukken (epinephrine en dopamine).

Als je geobsedeerd bent door iets en je wilt tijdelijk wat afleiding hebben m.b.t. je zorgen, kan een grappige film een krachtig gereedschap zijn! Dat wil  niet zeggen dat je je problemen ontloopt. Wel kan het je helpen om tot een oplossing te komen, doordat het je emotionele (over)betrokkenheid kan verminderen met als gevolg een heilzame afstand tussen jou en het probleem. Hierdoor kan een nieuw en creatief perspectief ontstaan. Als je je al goed voelt en je wilt je gevoel van welbevinden bevorderen, kijk dan naar een film die je aan het lachen brengt!

Welke film je aan het lachen brengt hangt af van je smaak, persoonlijkheid en levenssituatie.

Enkele aanbevelingen: Patch Adams (1998), Ja Zuster Nee Zuster (2002), The Party (2017), The Other Site of Hope (2017), Le Grand Bain (2018),  Mjólk (2019), Hors Normes (2019),  Druk (2020), Riders of Justice (2020, NB deze laatste film bevat wat ongemakkelijke humor waar je van moet houden).

Huilen voor emotionele catharsis (reiniging of zuivering)

Onderzoekers hebben ontdekt waarom we ons  beter voelen nadat we gehuild hebben. Ze hebben twee belangrijke neurotransmitters in tranen aangetroffen die emotionele stress verminderen. Leucine-enkefaline is een van de natuurlijke breinopiaten die geassocieerd worden met verlichting van pijn, de andere, prolactine wordt afgegeven door de pijnappelklier als een reactie op stress. Wanneer opgekropte emoties niet vrij gelaten worden, kunnen ze op een andere manier een uitweg vinden zoals door middel van zweren, colitis (ontsteking van de dikke darm) en andere stressgerelateerde aandoeningen.

Soms ervaren we in het leven uitdagingen,  zoals verliezen of teleurstellingen, die zo overweldigend zijn dat we niet eens kunnen huilen. Ook al weten we door ervaring dat een fikse huilbui ons goed zou doen. Een film die je aan het huilen brengt kan de emotionele vrijlating bewerkstelligen die je dan nodig hebt! Een dergelijke film kan je op dat moment wat opvrolijken en de deur openen naar een nieuw perspectief. Op deze manier kan je emotionele helingsproces beginnen.

Enkele aanbevelingen: The Color Purple (1985), Howards End (1992), Joy Luck Club (1993), Shadowlands (1993), Cathy Says Goodbye (2016), Louise en Hiver (2016), Capernaum (2018), Kapsalon Romy (2019), Westside Story (1961/2021).

Het verkrijgen van hoop en bemoediging

Een film op zich kan niet zomaar een negatief wereldbeeld veranderen. Maar als je je tijdelijk hulpeloos en ontmoedigd voelt, kunnen films die beginnen met wanhoop en op een positieve manier eindigen je hoop geven. Als je je kunt identificeren met de karakters die gevangen zitten in hun omstandigheden en zowel hun teleurstellingen als hun wankele stappen naar bevrijding kunt delen, kun je een reden voor optimisme vinden in je eigen situatie. Je kunt hierdoor de moed vinden om te doen wat nodig is in je situatie.

Enkele aanbevelingen:  The Shawshank Redemption (1994), Good Will Hunting (1997), Pay it Forward (2000), The Pursuit of Happyness (2006), Feedrom Writers (2007), Happy-go Lucky (2008), Interstellar, (2014), Capernaum (2018), Never Rarely Sometimes Always (2020).

Negatieve opvattingen over jezelf ter discussie stellen

Soms kun je negatieve opvattingen over jezelf hebben. Op die momenten ben je je niet bewust van je mogelijkheden en de manieren waarop je daar toegang tot kunt verkrijgen. Je hebt enige hulp nodig om je je de vergeten en ondergewaardeerde bronnen in jezelf te herinneren en je opnieuw bewust te worden van de mogelijkheden om die bronnen te kunnen inzetten. Sta jezelf toe om je je te identificeren met filmkarakters die hun ups en downs hebben, zoals meestal het geval is in films. Vonden zij oplossingen voor hun problemen door middel van vaardigheden, waarvan jezelf misschien vergeten was dat je daarover beschikte? Waarschijnlijk lijken deze vaardigheden van een filmkarakter ergens bekend en toegankelijk voor je. Er kan een verschuiving in perspectief optreden, wanneer je toepasselijke bronnen uit je eigen repertoire herkent zodat je die vervolgens kunt toepassen.

De integratie van wat je door middel van de film hebt ervaren en je eigen leven lukt het beste als je er na het kijken van de film op reflecteert. Dit kun je alleen doen, maar ook met behulp van een vriend(in) of een therapeut. Vraag jezelf af: Was ik me misschien onvoldoende bewust van de vaardigheden en kwaliteiten die ik gemeenschappelijk heb met de filmkarakters?  Als je je dat bewust ben geworden kun je ermee aan de slag. Schrijf deze kwaliteiten op een vel papier en leg het op een plek waar je vaak komt.

Enkele aanbevelingen: Places in the Heart (1984), Children of a Lesser God (1986), Death Poets Society (1989), My Left Foot (1989), Billy Eliot (2000), Rain Man (1988), Shine (1996), My Big Fat Greek Wedding (2002), A Beautiful Day in the Neighborhood (2019).

Het verbeteren van communicatie

De communicatie met je partner, vriend(in) of collega kan gespannen zijn omdat je een concept probeert te communiceren dat hem of haar niet bekend is. Sommige films laten zien hoe communicatie verkeerd kan gaan. Je kunt zowel van deze films leren als van films die goede communicatie laten zien. Je kunt bijvoorbeeld samen met je partner of een vriend(in)  naar een dergelijke film kijken. Kies een film met de boodschap die je wilt overbrengen. Een film kan begrip verschaffen door duidelijke voorbeelden over hoe het wel of juist niet moet. Door samen naar een film te kijken en aan je partner of vriend uit te leggen waarom je juist deze film hebt uitgekozen, kun je wellicht op een productievere manier met elkaar leren communiceren. De film kan dan fungeren als een metafoor die op een meer accurate manier de gevoelens en ideeën verwoordt, die jezelf lastig onder woorden kon brengen.

Enkele aanbevelingen: Out of Africa (1985), When Harry met Sally (1989), The Piano (1993), Sense and Sensibility (1995), The Horse Whisper, (1998),  You Can Count on Me (2000),  Before Sunset (2004), Bridges of Madison County (1995), A Beautiful Day in the Neighborhood (2019).

Bronnen onder meer:

cinematherapy.com

 

 

 

 

Hoe speelfilms helpend kunnen zijn om met het leven om te gaan

Films kunnen gezien worden als de mythen van onze tijd. Zij helpen ons om onze unieke plaats in het grote geheel te vinden.

Birgit Wolz

Mythische verhalen verklaren het doel en de plaats van mensen in het grote ontwerp. Veel films bevatten een mythische boodschap die ons doet herinneren aan onze deugdzaamheid en ons authentieke zelf.

Het goud delven” in films houdt in dat we onze verborgen, meest verfijnde, eigenschappen ontdekken door te begrijpen hoe we deze deugden projecteren op de filmhelden en heldinnen. Het identificeren met een (film)karakter kan ons helpen om innerlijke kwaliteiten te ontwikkelen.

Net als “droomwerk” kan film ons helpen om ons bewust te worden van diepere bewustzijnslagen. Als gevolg hiervan kunnen we nieuwe, weidsere perspectieven gaan ervaren en (bijbehorend) nieuw gedrag ontwikkelen. Films kunnen ons helpen om te helen en ons totale zelf te integreren.

Dit innerlijke werk kan gezien worden als een vorm van “moderne tijd sjamanisme”, waarbij we een weg kunnen vinden naar onze ziel, die als logisch wordt ervaren door onze geest. Net als in gedichten, muziek en literatuur, kan het bestuderen van de symbolische en diepere betekenis van film ons  in staat stellen om emoties, intuïtie en logica te integreren, en op deze wijze rationele en “irrationele” processen te integreren.

Het begrijpen van onze reacties op karakters die “anders” zijn dan wij en die we als onsympathiek ervaren kan ons helpen om  in de “schaduw” van onze eigen psyche ons ware zelf en ons potentieel te ontdekken.

Omdat observeren ons helpt “om een stap naar achteren te doen”, kunnen we ons bewust worden van het grotere geheel. Op deze manier, kan het kijken naar films  op het witte doek (of thuis) ons helpen om onszelf en anderen beter  te begrijpen in “de grote film” van ons leven. We ontwikkelen zo een vaardigheid om onszelf en de wereld meer objectief te zien, dat wil zeggen met minder rigide, oordelende of emotionele filtering.

Bronnen:

-cinematherapy.com

-Mythen en Bewustzijn; de kracht van de mythologische verbeelding. Campbell, J. & Moyers, B. 1992 Uitgeverij De Haan/Unieboek, Houten,

Mythologie als voorlaatste waarheid

 

Joseph Campbell zegt hierover in in zijn boek Mythen en Bewustzijn ’terecht zegt men wel dat mythologie de voorlaatste waarheid is. Voorlaatste omdat de laatste niet te verwoorden is… Mythologie richt de geest voorbij die rand, naar het onkenbare en het onzegbare. Het is dus de voorlaatste waarheid…’ En hij vervolgt. ‘Het is belangrijk te leven met de ervaring, en daarom met de kennis van het levensmysterie en dat van jezelf. Dit geeft je een nieuwe straling, een nieuwe schittering. Denken in mythologische termen helpt om je in harmonie te brengen met de onvermijdelijkheid van het  aardse tranendal. Je leert de positieve waarden herkennen in wat de negatieve momenten en aspecten van je leven lijken. De grote vraag is of je in staat zult zijn volmondig ja te zeggen tegen je avontuur…’

-Mythen en Bewustzijn; de kracht van de mythologische verbeelding. Campbell, J. & Moyers, B. 1992 Uitgeverij De Haan/Unieboek, Houten,

 

De film Living; de wake-up call van een ambtenaar

‘Het gebeurde beetje bij beetje. De ene dag ging vooraf aan de andere. Ik was niet gelukkig of ongelukkig. Het is gek dat ik dat niet merkte’

Mr. Williams in de film Living

Afgelopen zondag naar de film Living (2022) geweest in Lantaren Venster in Rotterdam. De film , een remake van de film Ikiru,  gaat over een ambtenaar, hoofd ruimtelijke ordening Williams (Bill Nighy), die van zijn arts hoort dat hij nog maar enkele maanden te leven heeft. Toen hij jong was wilde Mr. Williams altijd een gentleman worden. Dat is hem ook gelukt maar sluipenderwijs  raakt hij gevangen in een situatie waardoor hij geleefd wordt.  Echter, hij heeft het zelf niet in de gaten. Niet voor niets heeft een vrouwelijke ex-collega hem in het verleden de bijnaam Mr. Zombie gegeven…

Door de boodschap van de arts wordt hij  wakker geschud en besluit hij om te gaan onderzoeken wat nu eigenlijk echt moeite waard is in het leven.  Behalve het feit dat hij zelf alle levendigheid had verloren was hij ook niet echt betrokken bij het welzijn van de mensen waar hij beroepshalve mee te  maken kreeg. Zo legde hij achteloos dossiers op een stapel ‘it will do no harm’ die alsmaar rond circuleerden op het stadhuis, van de ene afdeling naar de andere, zonder dat iemand er iets mee deed. Ook zijn collega’s waren als het ware in slaap gesukkeld.

Geïnspireerd door onder meer een man die hem mee op sleeptouw neemt het nachtleven in en zijn levendige ex-collega Mrs. Harris transformeert hij in een ander mens die in de enkele maanden die hem nog resten ten volle gaat leven.  Als hij na enkele maanden weer terugkeert op zijn werk besluit hij dingen heel anders aan te pakken. en belanden er geen dossiers mee op een stapel waar ze nooit meer van af komen. In tegendeel, hij gaat hij er op een betrokken wijze mee aan de slag en houdt in de gaten of een project m.b.t. een speeltuintje eindelijk in orde gemaakt word. In dat speeltuintje vind hij uiteindelijk zichzelf weer terug, alvorens hij overlijdt. Met name zijn jonge collega Mr. Wakeling raakt geïnspireerd door de transformatie van Mr. Williams en spoort aldus zijn collega’s aan om niet in de lethargie te vervallen, waardoor het leven op het stadhuis zo gekenmerkt werd.

 

A Christmas Carol (Charles Dickens) en de vijf ontwikkelingsfasen van de ziel

Omdat het bijna kerstmis is deze keer een blog gewijd aan de film A Christmas Carol, gebaseerd op het gelijknamige boek van Charles Dickens. In zijn tijd al was de novelle van Charles Dickens (1807-1870) erg geliefd. Op 19 december 1843 kwam het verhaal op de markt. Nog geen week later waren er zesduizend exemplaren van verkocht. A Christmas Carol was vanaf het begin een groot succes, dat nog tot op de dag van vandaag voortduurt.  Er zijn in de loop van de tijd theaterproducties van A Christmas Carol gemaakt, meerdere films en onder meer Fred Flintstone en Donald Duck hebben als Scrooge gefungeerd. In Deventer is er in de maand december jaarlijks een tweedaags Dickensfestijn waarop Scrooge en  ook andere Dickensfiguren van de partij zijn.

 Het plot: Het verhaal begint op Kerstavond 1843. Ebanezer Scrooge (onder meer vertolkt door Patrick Stewart) heeft net zijn boezemvriend en zakenpartner Jacob Marley begraven en gaat in een sombere, melancholieke stemming terug naar zijn werk. Zeven jaar later zit Scrooge op Kerstavond alleen in zijn kantoor. Hij is een slecht en kwaadaardig man geworden. Plotseling hoort hij het ratelen van kettingen en hij ziet de geest van Jacob Marley voor zich. Marley waarschuwt Scrooge dat hij zijn  houding jegens andere mensen zal moeten veranderen, anders zal het slecht met hem aflopen. Tevens vertelt Marley dat er drie geesten zullen verschijnen die hij zal moeten gehoorzamen om zo zijn eigen leven te redden…

 De diepere betekenis in A Christmas Carol: In zijn boek Passages van de ziel, de vijf fasen van spirituele ontwikkeling in de grote wereldreligies en in ons eigen levensverhaal op weg naar innerlijke verrijking beschrijft filosoof en theoloog  Harry Moody de ontwikkelingsfasen van de ziel. Moody benadrukt dat in belangrijke religieuze geschriften als de Bijbel en de Koran, in oosterse wijsheid, mythen en oude volksverhalen steeds dezelfde thema’s van ontwikkeling terugkeren en dat er verschillende passages in die ontwikkeling worden onderscheiden. Op basis van al deze verhalen en ervaringen van duizenden mensen met wie hij in de afgelopen jaren heeft gewerkt heeft Moody een theorie ontwikkeld. Hij laat zien dat de ontwikkeling van de ziel in vijf fasen verloopt, fasen waar iedereen in principe doorheen gaat en waarbij we op een gegeven moment uitkomen bij de vraag waar het in het leven echt om draait. De vraag naar de zin van het leven stelt ons in de gelegenheid een nieuwe uitdaging aan te gaan: namelijk om zelfverwerkelijking en spirituele groei, aldus Moody. De vijf fasen in dit proces  zijn respectievelijk: de oproep, de zoektocht, de strijd, de doorbraak en de terugkeer.

Bij nadere beschouwing gaat A Christmas Carol over de geboorte van het licht te midden van de duisternis die de mensheid gevangenhoudt. In A Christmas Carol komen alle bovengenoemde vijf fasen op één avond in het leven van Scrooge aan bod. Het begint met de oproep als de geest van zijn voormalige compagnon en boezemvriend  Jacob Marley aan hem verschijnt. Vervolgens zien we de zoektocht en de strijd aan bod komen wanneer de drie geesten van het voorbije kerstmis, het huidige kerstmis en de toekomstige kerstmis Scrooge bezoeken, culminerend in de doorbraak bij de geest van de toekomstige kerstmis, waarbij Scrooge ziet hoe zij leven eindigt als hij zijn egocentrische levenswijze volhoudt. Scrooge realiseert zich daardoor  vol berouw dat hij altijd waarden heeft nagestreefd waar zijn omgeving en ook uiteindelijk ook hijzelf onder heeft geleden. Gelukkig krijgt hij nog een kans om zijn leven te beteren die hij met beide handen aangrijpt. Bij de terugkeer is een  Scrooge te zien die is veranderd van een notoire vrek in een uiterst beminnelijk mens die buitengewoon vriendelijk en behulpzaam is voor iedereen. Eindelijk leeft hij niet meer vanuit overlevingsemoties zoals angst maar  ervaart hij innerlijke rust en vrede door de nieuwe levenshouding die hij heeft omarmt.

Bronnen:

www. Hebban.nl, voor lezers door lezers

Moody. H. & Carroll D. (1997). Passages van de ziel, de vijf fasen van spirituele ontwikkeling in de grote wereldreligies en in ons eigen levensverhaal op weg naar innerlijke verrijking. A.W. Bruna Uitgevers B.v. Utrecht.

Over vergeving

“Er is niemand die jouw leven beter kent dan een broer die ongeveer even oud is als jij. Beter dan wie ook weet hij wie en wat je bent. Mijn broer en ik zeiden sommige onvergeeflijke dingen tegen elkaar op de laatste dag dat we elkaar zagen, maar, ik probeer dat achter me te laten…en voor deze reis moet ik mijn trots in slikken. Ik hoop maar dat ik niet te laat ben”.

Alvin Straight beschrijft in The Straight Story (1999) zijn behoefte om dingen in orde te maken met zijn broer, voordat ze beiden sterven.

Hieronder enkele handvatten en filmtips die helpend kunnen zijn in het proces van vergeving:

Kijk naar je eigen fouten. Mensen hebben van nature de neiging tot vermijding en wraak(gevoelens); vergeving helpt om deze zaken te overstijgen. Maak een lijst of houdt een dagboek bij waarin je opschrijft hoe je anderen tekort hebt gedaan zodat ze zich door jouw toedoen gespannen, boos of angstig hebben gevoeld, zelfs in schijnbaar triviale situaties.

Neem een weloverwogen besluit om iemand te vergeven die jou tekort gedaan heeft. Vergeving doet de ander goed, maar is op de eerste plaats goed voor jezelf. Het werkt bevrijdend om wrok, boosheid en bitterheid los te laten die verbonden zijn met jouw onvermogen om anderen te vergeven.

Schrijft de voordelen van vergeving op. Denk na over een persoon en een situatie waarin je je tekort gedaan voelde. Neem 20 minuten om de voordelen op te schrijven die je hierdoor hebt ervaren. Breidde het je wereldbeeld uit? Nam een van je kwaliteiten toe. Verschafte het je een ruimer perspectief of een dieper zelfbegrip?

Geef een ander de kans om grootmoedig te zijn. Denk aan het vaak gemaakte onderscheid tussen “Het spijt mij” en “Wil je mij vergeven”? Als je het laatste doet, stel je je niet alleen kwetsbaar en open op, maar je geeft ook kracht en controle aan de persoon die je tekort hebt gedaan. Zodoende geef je hem of haar de mogelijkheid om nobel en grootmoedig te zijn.

Lees boeken over vergeving. Bijvoorbeeld: Boek van Vergeving; van wond naar wonder. Willem Glaudemans (2013). Uitgeverij Ankh- Hermes BV en/of De Keuze; Leven in Vrijheid. Edith Eger (2018). Uitgeverij Bruna. Dit laatste boek gaat ook over zelfvergeving.

Wees geduldig. Als er iets is dat onderzoekers hebben ontdekt, dan is het dat vergeving een proces is dat tijd nodig heeft; vergeven is niet iets dat je zomaar even doet. Geduld, openheid, en eerlijke reflectie zijn sleutelingrediënten. Aan vergeving zijn meerdere emoties verbonden en je kunt verschillende stadia van vergeving ervaren (deze kunnen gelijk zijn aan die van een rouwproces, waarbij vergeving loslaten inhoudt). Neem de tijd om deze gevoelens en pijn te onderkennen en te doorvoelen; vergeven is iets dat vaak steeds opnieuw moet gebeuren, waarbij je echter wel steeds verder kunt komen in het proces.

 Films over vergeving

  • Dead Man Walking (1995, V.S.)
  • Regret to Inform (1998, VS)
  • The Straight Story (1999, VS)
  • In My Country (2004, Engeland, Ierland, Zuid-Afrika)
  • Departures (2008, Japan)
  • Incendies (2010, Canada)
  • The Railway Man (2013, Engeland, Australië)
  • Under Sandet (2015, Denemarken, Duitsland)
  • Coco (2017, VS)
  • The Shack (2017, VS)
  • A Beautiful Day in the Neighborhood (2019, V.S)

Bron: Positive Psychology at the Movies 2; Using Films to Build Character Strenghts and Well-Being (R.M. Niemiec & D. Wedding). Hogrefe, 2013.

Stoïcisme in de speelfilm; het belang van het bouwen aan een ‘innerlijke burcht’ met als voorbeeld The Shawshank Redemption (1994).

‘Het lijkt wel of hij niet te raken is’

Red (Morgan Freeman) over Andy (Tim Robbins) in The Shawshank Redemption (1994).

Stoïcisme is in! Voor deze stroming, die opkwam in het oude Athene ten tijd van grote crises, bestaat een hernieuwde belangstelling. Ook wij maken momenteel talloze crises door, waaronder een  klimaatcrisis, een stikstofcrisis, een asielcrisis, een wooncrisis, om er maar een paar op te noemen. De Stoa of het stoïcisme is een filosofische stroming die rond 300 v.Chr. begon in Griekenland en behoort tot de hellenistische filosofieën. De Stoa heeft grote populariteit verworven, vooral binnen het Romeinse Rijk. Wat kunnen we leren van de vroegere Stoïcijnen voor ons eigen leven?

Om meteen maar de grootste misvatting van het stoïcisme weg te nemen: het heeft weinig te maken met stoïcijns zijn. Het stoïcisme gaat niet over het onderdrukken of verschuilen van emoties. Emoties zijn menselijk en het uiten daarvan ook. Wat het stoïcisme wel leert is dat we de baas moeten zijn van over onze emoties. Wat kenmerkend is voor het stoïcisme is dat het gaat om de praktijk; het gaat om de mens in zijn omgeving. Eigenlijk heeft het stoïcisme maar een paar vaste onderwerpen die steeds weer naar voren komen. Dat de wereld niet te voorspellen is; dat veranderingen altijd dichtbij zijn. Hoe kort ons leven eigenlijk is, en hoe weinig invloed wij hebben op de toekomst. Hoe we, in deze omstandigheden, ons het beste kunnen gedragen – of, hoe we in controle en vastberaden kunnen zijn. Maar wat bovenal naar voren komt, is dat onze ontevredenheid en ongelukkigheid veelal ontstaat omdat we ons op de verkeerde dingen richten. Dat wil zeggen, we richten ons voornamelijk op ‘externe zaken’ waar we geen invloed op hebben, en niet genoeg op onze ‘interne zaken’ waar we wel invloed op hebben. Denk hierbij aan dingen zoals onze houding, emoties, en meningen, maar ook het ontwikkelen van de juiste karaktereigenschappen of deugden.

Door de eeuwen heen is het stoïcisme dan ook een toevluchtsoort geweest voor leiders, andersdenkenden, en – in het algemeen – mensen die zich in moeilijke situaties bevonden. Hierin blinkt deze praktische filosofie uit. Je kunt het stoïcisme dan ook zien als een onderdeel in de menselijke gereedschapskist. Het biedt houvast, hulp, en (waar nodig) helpt het ons het leven te verdragen. Het is dan ook geen wonder dat de stoïcijnse filosofie over de jaren heen  steeds weer oplevingen heeft gehad. Keizer-filosoof Marcus Aurelius ging nog een stap verder dan uitsluitend het accepteren van wat je niet kan veranderen. Hij stelde heb álles wat er in je leven gebeurt lief. De wereld kent volgens de stoïcijnen namelijk een gedetermineerde ordening; wat er gebeuren moet, zal gebeuren. Marcus Aurelius spreekt van een innerlijk fort, ‘waarin je je kunt terugtrekken en beschermd weet tegen elke denkbare aanval’. Die burcht is er ‘om de golven van de buitenwereld – en je eigen impulsen – die tegen je aan klotsen tegen te houden, niet om een ander of de wetten van de kosmos te breken’.

In speelfilms is het stoïcisme een geliefd gegeven. Een goed voorbeeld is The Shawshank Redemption (1994), ook wel de beste film ter wereld genoemd. In deze film is te zien hoe Andy Dufresne een innerlijke burcht of fort ontwikkelt, waardoor hij niet alleen bestand is tegen de harde wereld in de gevangenis en zijn impulsen beheerst, maar ook innerlijke vrede uitstraalt. Vanuit deze geesteshouding heeft hij ook de ruimte om er te zijn voor zijn  medegevangenen.

Andere films waarin stoïcisme een rol speelt: Lawrence of Arabia (1962), Star Trek: The Motion Picture (1979), Brother (1997), The Horse Whisperer (1998), Equilibrium (2002), American Splendor (2003), Lincoln (2012), Sand Castles (2014), Acts of Vengeance (2017), Western (2018), Dog (2022), Moonage Daydream (2022).

Bron onder meer: https://denieuwestoa.nl/wat-is-het-stoicisme/

 

 

Menselijke waardigheid

Menselijke waardigheid gaat ten diepste om waarachtig mens zijn, aldus Donna Hicks, deskundige op dit gebied. Hicks stelt dat een belangrijk iets wat we in dit opzicht voor onszelf kunnen doen, ontwikkelen van wat zij noemt “Mandela-bewustzijn” is. Dit houdt in dat we kunnen doen wat Nelson Mandela deed toen hij naar Robbeneiland verbannen werd in 1964, waar hij 27 jaar opgesloten heeft gezeten.

Van Mandela kunnen we leren dat we altijd zorg voor onze menselijke waardigheid kunnen dragen. Anderen kunnen proberen die te beschadigen, zoals de bewakers op Robbeneiland dat bij Nelson probeerden. Echter zoals Mandela zo duidelijk liet zien, kan niemand onze menselijke waardigheid vernietigen zonder onze toestemming. Gelukkig zullen de meesten van ons niet in dergelijke omstandigheden terecht komen, maar we kunnen allemaal ons voordeel doen met aandacht besteden aan hoe we zelf zo volledig mogelijk mens kunnen zijn en, in samenhang hiermee, ook anderen helpen. In feite, stelt Hicks, gaat het om niets minder dan onze verantwoordelijkheid nemen om zorg te dragen voor onze eigen waardigheid en die van anderen.

Andere indrukwekkende voorbeelden, naast Mandela, zijn Mahatma Gandhi, Viktor Frankl, Etty Hillesum, Malala Yousafzai en Candice Mama. Ook in veel films, vaak gebaseerd op of geïnspireerd door ware gebeurtenissen, zien we dat mensen in de meest mensonterende omstandigheden hun menselijke waardigheid niet verliezen. Een recente film en m.i. een absolute aanrader in dit kader is A Hidden Life (2019) gebaseerd op het leven van de Oostenrijkse dienstweigeraar Franz Jägerstätter, die weigert om tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn trouw te zweren aan Adolf Hitler en aldus mee te strijden aan de zijde van het Derde Rijk. In deze film is te zien hoe Franz door te leven vanuit sterke ethische waarden, net als Mandela, innerlijke vrijheid heeft verworven.

Hoe je zorg kunt dragen voor zowel je eigen waardigheid als die van anderen (Jane Adshead-Grant):

  • Draag zorg voor gelijkwaardigheid. Breng de overtuiging in praktijk dat we allemaal dezelfde capaciteit hebben om voor onszelf te denken, onafhankelijk van geslacht, leeftijd, religie en ervaring. Maak anderen op een integere manier deel van je gedachten.
  • Wees zelf zoveel mogelijk op je gemak, en zorg vandaaruit dat anderen zich op hun gemak voelen. Wanneer je jezelf bevrijdt van interne onrust en gejaagdheid, kunnen mensen waar je mee in aanraking komt helderder denken en beter presteren. Vraag anderen naar hun gedachten – “Wat denk jij” – terwijl je jezelf op je gemak voelt en oprechte interesse toont. Dit kan hen een gevoel van waardigheid geven. Het geeft aan: Je doet ertoe,
  • Luister naar anderen zonder hen te onderbreken en zonder oordeel. Luisteren naar anderen met open aandacht is een creatieve kracht. Wanneer we anderen interrumperen ervaart hun brein dit als een aanval. Hun denken wordt als het ware “gekaapt”. De boodschap die we dan uitzenden is “Wat ik wil zeggen is van meer waarde dan wat jij wilt zeggen” wat een overtreding van hun waardigheid kan zijn op dat moment. Als we de belofte aan onszelf nakomen om de ander niet te onderbreken geven we de ander waardigheid.
  • Vier de verschillen die ons menszijn met zich meebrengt en eer de wijze waarop we hetzelfde zijn. Menselijk zijn houdt de paradox “Ik ben niet als jij; ik ben net als jij” in. Wanneer we oprecht (h)erkennen dat elk mens uniek is, en de wijze waarop ze (van ons) verschillen, in elke ontmoeting en elk gesprek aanmoedigen, eren we de waardigheid van de ander. Op dezelfde wijze eren we onze eigen waardigheid als we ons anders zijn in onszelf (h)erkennen, in plaats van in de valkuil te belanden om ons te conformeren aan anderen.
  • Waardeer de kwaliteiten die je in anderen ziet. Merk op wat goed je goed vindt aan iemand en vertel het hem of haar. Merk op wat goed is aan de wereld en deel het.

Voor de liefhebbers een oefening: Kies een film uit, waarin menselijke waardigheid een belangrijke rol speelt, bijvoorbeeld uit de onderstaande filmlijst, en beantwoordt na afloop de volgende vragen:

  • Welke positieve psychologiethema’s heb je in de film gezien (zie eventueel vorige artikelen)? Denk aan kwaliteiten, deugden, emoties, positieve relaties, dingen die mensen volbracht hebben, mindfulness en veerkracht.
  • Welke kwaliteiten vertoonden de karakters? Welke karakters vertegenwoordigen deze kwaliteiten? Is de portrettering realistisch?
  • Ontwikkelde het karakter een nieuwe kwaliteit, of maakte hij of zij gebruik van een bestaande kenmerkende kwaliteit?
  • Welke combinatie van kwaliteiten staan je helder voor de geest? Hoe zijn de kwaliteiten samen gesteld?
  • Met welke obstakels of tegenslagen kregen de karakters te maken? Hoe gebruikten zij hun kwaliteiten om tegenslag te overwinnen? Welke specifieke stappen hebben zij gezet? Hadden zij de tegenslag kunnen overwinnen als ze die kwaliteit niet hadden?

Films waarin menselijke waardigheid een belangrijke rol speelt:

  • Roma, Città Aperta (1945, Italië)
  • It is a Wonderful Life (1946, V.S.)
  • High Noon (1952, V.S.)
  • La Strada (1954, Italië)
  • A Man for All Seasons (1966, Verenigd Koninkrijk)
  • Dersu Uzala (1975, Japan/Rusland)
  • Stalker (1979, Rusland)
  • Das Boot (1981, West-Duitsland)
  • Gandhi (1982, India/Verenigd Koninkrijk)
  • Eleni (1985, V.S.)
  • To Live (1994, China)
  • The Shawshank Redemption (1994, V.S.)
  • Letters from Iwo Jima (2007, V.S.)
  • 12 Years a Slave (2013, V.S./Verenigd Koninkrijk)
  • Long Walk to Freedom (2013, V.S.)
  • Western (2017, Duitsland, Oostenrijk/ Bulgarije)
  • A Hidden Life (2019, V.S./Duitsland)
  • The Secrets of Dumbledore: Fantastic Beasts (2022, Groot Brittannië/V.S,)

Spirituele doorbraakervaringen en innerlijke verrijking, waaronder in speelfilms!

Wake up, Neo!

The Matrix (1999)

Doorbraakervaringen, zoals bijvoorbeeld een mystieke ervaring of een bijna-doodervaring, zijn zeer belangrijke veroorzakers van veranderingen in de menselijke psyche en hebben aan de basis gestaan van de wereldculturen, aldus filosoof en theoloog Harry  Moody (1997).

Eigenlijk is het vreemd dat er tot nu toe zo weinig aandacht aan is besteed door de intellectuele bovenlaag. In het ergste geval worden ze als een vorm van psychopathologie gezien terwijl het misschien wel de meest heilzame ervaringen zijn die een mens in zijn of haar leven kan hebben, benadrukt Moody. Zo beschouwde William James dergelijke ervaringen als het meest accurate beeld dat we van de ziel kunnen krijgen, aldus Moody, die stelt dat één van de kenmerken van mystiek bewustzijn is dat de ervaring onuitsprekelijk is. Een moment van doorbraak laat ons zien dat de conventionele manieren waarop we hebben geleerd na te denken over godsdienst, geloof en God oppervlakkig en inadequaat zijn. Dat is de reden dat Paulus verwijst naar de openbaring tijdens zijn doorbraakervaring door middel van de uitdrukking “onuitspreekbaar geschenk”. Als we zo’n moment hebben beleefd,  begrijpen we opeens dat het gewone bewustzijn niet in staat is de raadselen van dit soort momenten te begrijpen; we zien in dat begrippen als eeuwigheid, God, liefde en dood alleen volkomen kunnen worden ervaren, aldus Moody.

Moody stelt dat het begrip “doorbraak” langzaam maar zeker uit de gratie is geraakt. Echter aan het einde van de jaren zestig, na een halve eeuw psychoanalyse, werd duidelijk dat de methoden van de psychotherapie allesbehalve een immer werkzaam wondermiddel waren, benadrukt hij. Freud had,  ten onrechte, al helemaal geen hoge pet op van mystieke ervaringen. Gelukkig komt de aandacht voor deze ervaringen weer terug. Hoewel sommigen beweren dat een dergelijke ervaring niet meer dan een trucje van de hersenen is, zijn er aanwijzingen vanuit de kwantumfysica dat ons bewustzijn wel degelijk kan bestaan buiten de hersenen om. Bernardo Kastrup (auteur, filosoof en computerwetenschapper)  benadrukt  dat we op aarde als het ware gedissocieerd zijn van een extra bewustzijnslaag, waar we als we sterven (of op aarde een doorbraakervaring hebben) weer mee in contact kunnen komen! Bovendien, en dat is misschien nog wel het belangrijkste, is dat mensen die tijdens hun leven een dergelijke ervaring hebben meegemaakt, nadien meer vanuit hun “hogere ik” oftewel vanuit universele waarden gaan leven, zoals liefde en dankbaarheid in plaats vanuit overlevingsemoties zoals angst en woede. Denk bijvoorbeeld aan Saulus die Paulus werd. Kortom, het is zowel een heilzame ervaring voor de betrokkene als voor de (kleinere of grotere) wereld waarin  hij of zij leeft.

Enkele voorbeelden van speelfilms waarin doorbraakervaringen een belangrijke rol spelen:

It is a Wonderful Life (1946), Jonathan Livingston Seagull (1973). A Christmas Carol (1997), The Matrix (1999), Groundhog Day (1993), Little Buddha (1993), The Trumanshow (1998), The Legend of Bagger Vance (2000), The Shack (2017).

 Bron:

 Passages van de ziel; de vijf fasen van spirituele ontwikkeling in de grote wereldreligies en in ons eigen leven op weg naar innerlijke verrijking. geschreven door de filosoof  H.R. Moody (1997